Oğurla Oğuz qardaşdılar. Yəqin ki, erkən (e.ə. 3-cü əsrə qədər) («Распространение тюрок») onların dilində bəzi fonetik dəyişikliklər baş vermişdir. Ən təəccüblü fərq — Oğur ləhcəsindəki -Z səsi, türk dilində — R səsi ilə yerdəyişməsidir. Əslində, «Oğuz» birbaşa «türk cəmiyyətləri» deməkdir, çünki bu cəmiyyətlərin adları arasındakı fərq diqqəti cəlb edir, şərqdə qalanlar -Z səsindən istifadə etdi, digərləri isə onlardan ayrıldıqdan sonra — R səsinə keçdilər.
Oğur tayfalarının ittifaqları 5 Oğuz, 6 Oğuz, 9 Oğuz, 10 Oğuz və 30 Oğuzdan ibarətdir. Şərq türkləri də birliklərinin sayını söyləyən birliklərə sahib idilər. Oğur ləhcəsi ilə başqa bir fərq isə — Y səsinin — D ilə əvəzlənməsidir (məsələn: yilan-dilom və s.). Qədim yunan coğrafyaşünası Ptolemeyin verdiyi bilgilərə görə, (160-170-ci illər) Ural çayına (18-ci əsrin ikinci yarısında ruslar tərəfindən adı dəyişdirilərək Yaik adı verilmişdir), Xəzər dənizinə Daix (aix) kimi axan, Bolqarların əcdadlarının e.ə. 2 əsrədək Qərbi Sibirdə — Volqa çayına uzanan çöllərdə yaşayıblar.
Kimak qəbiləsindən çıxan başqa bir tayfa, az sayda və yayılmamış olan bayandırlar idi. Onlar sadəcə Oğuz xalqına aid idilər. Daha sonra 15-ci əsrdə Bayundur Ağqoyunlu kimi Şərqi Anadolu və Azərbaycanı əhatə edən bir dövlət quracaqdılar. Bayandur qəbiləsinin Oğuzun bir hissəsi olduğu dövrdə yazılmış «Dədə Qorqud» kitabında bildirilir ki, bayandurlar xanlıq səviyyəsində olan belə bir təşkilatı qəbul etmişdilər.
Mənbələrdən göründüyü kimi, Kimak ölkəsi şərqi Sibirdə geniş əraziləri əhatə edirdi. Ölkənin əsas mərkəzi olan Kimak, İrtışın sahilində idi. Sərhədləri İttifaq xalqlarının güclənməsi ilə genişlənmişdi. Bəzi müsəlman coğrafiyaşünasların qeydlərində türklərin ölkəsinin sərhədləri haqqında məlumatlar taparıq. Coğrafiyaşünas Məhəmməd əl-Müqaddəsi, 10-cu əsrdə, sərhəddin Sırdərya hövzəsində Sabran və Şağlıcan kəndlərinə yaxınlaşdığını bildirmişdi. Bunlardan Sabran kəndi Oğuz və Kimak sərhədlərini mühafizə edən bir kənddir. Şağılcan, Kimak sərhədində divarlarla əhatə olunmuş böyük və zəngin bir qəsəbədir. İbn — Hövqəl hesab edir ki, qərbdə sərhəd Ak — İtil çayı mənbəyinədək uzanır.
Kimak ölkəsinin üç rayonundan biri olan, «Kırkızxan» adlandırıldığı zaman, qırğız tayfasının Kimakiyə ölkəsinə qatıldığı aydın olur. Oğuzun yanında yaşayan və daha sonra Qıpçaqlarla birləşən Kanglı qəbiləsi də Oğuzlarla müttəfiq idi.
Kimak Türkcə danışırdı. Dilin qalıqlarına diqqət yetirsəniz, Kimak ölkəsində iki dialektin istifadə edildiyini görə bilərsiniz. Ölkənin əhalisinin əksəriyyəti Oğuz qonşuları ilə birlikdə ana türk dilini (türk dilində -Y) istifadə etmişdi. Çox şimal-qərbdə yaşayan Qıpçaqlar və İmeklərin bir hissəsi Bulqar türklərinin dilində danışırdılar (Türk dilində istifadə- C.
Kimak ərazisinin sərt qış şəraitində böyük heyvan sürülərini saxlamaq çətin idi. Buna görə də, Oğuzlar ilə razılaşdıqları illərdə, heyvanları ilə birlikdə onların yanına gəlirdilər. Kimaklar, atların qışlaması üçün Oğuz ölkəsi yaxınlığında Ak-Tag (ok-taq) adlanan yerə yerləşərdilər.
Məlumdur ki, müsəlman tacirlər Oğuzlar, Kimaklar və Qırğızlar kimi əsas ticarət marşrutlarından uzaqda yaşayan bəzi türk tayfalarının yerləşdiyi ərazilərə gəlib çıxırdılar.
(Ardı var)
www.turkicworld.org
www.ozturkler.com