…Və bəs niyə bu planlar gerçəkləşmədi?
Birinci Dünya Müharibəsinin qızğın çağında, Qərb Cəbhəsində Almaniya İmperiyası Antanta ölkələrinə son zərbəni vurmağa çalışarkən, müharibədən sonrakı gələcək dünya nizamı məsələsi diplomatik sahədə fəal şəkildə həll edildi.
1917-ci ildə bolşeviklər Rusiyada hakimiyyətə gəldikdən sonra Şərq Cəbhəsi faktiki olaraq yox oldu və onlar Rusiyanın dünya müharibəsindən dərhal çıxması üçün kurs təyin etdilər. 1918-ci ilə qədər Antanta qüvvələrini faktiki olaraq məğlub etmək üçün almanlar böyük qüvvələrini Qərb Cəbhəsinə köçürdü.
Bolşeviklər tərəfindən qəbul edilmiş 26 oktyabr 1917-ci il tarixli Sülh Fərmanı bütün döyüşən xalqları və onların hökumətlərini gizli diplomatiyadan əl çəkməyə, ilhaq və təzminatsız sülh bağlamağa çağırırdı. Antanta ölkələri bununla razılaşa bilmədilər, çünki fərmanın qəbulu, ən azı, kommunistlərlə razılaşmaq və maksimum olaraq, ordunun 4 illik müharibədə əldə etdiyi hər şeyi silmək demək idi.
Beləliklə, 1917-ci ildən həm amerikalılar, həm də avropalılar Rusiyanı təsir dairələrinə bölmək üçün öz layihələrini yaratdılar. Dördlü bloka qarşı mübarizədə son müttəfiq faktiki olaraq Almaniya, Türkiyə və s. qalmışdı.
1918-ci ilin yanvarında prezident Vudro Vilson ABŞ Konqresinə sülh müqaviləsi layihəsini təqdim etdi və o, bu planı bütün müharibə edən ölkələrə təklif etmək niyyətində idi. Bu plan «Vilsonun 14 bəndlik planı».
“Müstəqil Polşa dövləti yaradılmalı, bu dövlət, polşalı əhali yaşayan bütün əraziləri özündə birləşdirməli, dənizə sərbəst və etibarlı çıxışı təmin edilməli, siyasi və iqtisadi müstəqilliyi, eləcə də ərazi bütövlüyü dövlət beynəlxalq müqavilələrə təmin edilməlidir»…
Vudro Vilson Planının 13-cü maddəsi.
Beləliklə, Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Rusiya torpaqlarından (polyakların əksəriyyətinin yaşadığı ərazilər) müstəqil Polşa meydana çıxmalı idi (bu, əslində 1921-ci ilə qədər olan), Şərqi Avropa limittrofu kimi «azad Avropa»nı bolşevizmidən qoruyan hasara çevrilməliydi…
Lakin on üçüncü bənd Rusiyaya da həsr olunmuş altıncı ilə ziddiyyət təşkil edir. Amerika administrasiyasının planlarına görə, Rusiyadakı daxili siyasi vəziyyət Rusiyanın özünün işidir və vətəndaş müharibəsinin başlanmasına heç bir güc birbaşa və ya dolayısı ilə müdaxilə etməməlidir. Bütün ikili standartlar siyasəti üzə çıxır: Rusiyanın daxili işlərinə qarışmamaq deyilirdi və həmin plana görə də keçmiş imperiyanın tərkib hissəsi olan Polşanı tərk etməyi planlaşdırırdı.
Hazırladı: Əli Nəsib Zərdabi