Hər gün qəbul etdiyimiz qidalar insan orqanizminin ən əsas ehtiyaclarından biridir. Bu qidaların həzmi isə mürəkkəb bir prosesdir ki, bu da insan bədəninin sağlam və fəaliyyətli qalmasını təmin edir. Həzm sistemi mədə-bağırsaq yolundan tutmuş, müxtəlif orqan və fermentlərə qədər bir çox komponentdən ibarətdir. Bu yazıda həzm sisteminin necə işlədiyini və qidaların bədənimizdə necə emal olunduğunu dərindən araşdıracağıq.
Ağız
Həzm prosesinin başlanğıc nöqtəsi ağızdır. Ağızda baş verən mexaniki və kimyəvi proseslər qidanın həzminə zəmin hazırlayır. Dişlərimiz qidanı kiçik parçalara bölərək mexaniki həzmə yardım edir. Tüpürcək vəziləri tərəfindən ifraz olunan amilaz fermenti sayəsində nişastanın şəkərlərə parçalanmasına başlayır. Bu proses qidanın yemək borusu vasitəsilə mədəyə keçməsinə hazırlıq olaraq önəmlidir.
Tüpürcək, həmçinin qidanın sürüşkən və udmağa uyğun hala gəlməsində mühüm rol oynayır. Ağızda olan dil qidanın yaxşı qarışdırılmasına və dad hiss edilməsinə kömək edir. Bu hiss qidanın ləzzətinə görə həzm sisteminin daha effektiv işləməsinə təkan verir.
Mədə
Qida yemək borusundan keçərək mədəyə daxil olur. Mədə həzm sisteminin mərkəzi hissəsidir və burada qida daha da kiçik hissələrə ayrılır. Mədənin içərisindəki turş mühit (hidroklorik turşu) və mədə fermentləri (pepsin kimi) zülalların parçalanmasında əsas rol oynayır. Bu kimyəvi proseslər qidanın mədədə mexaniki olaraq qarışdırılması ilə bərabər gedir.
Mədənin əzələləri daim qida kütləsini qarışdıraraq onun daha effektiv şəkildə parçalanmasını təmin edir. Bu proses qidanın kiçik hissəciklərə ayrılmasını və qida maddələrinin daha asan həzm olunmasını təmin edir. Mədədəki qida bir müddət sonra kiçik hissəciklər halında və qismən həzm olunmuş şəkildə incə bağırsağa göndərilir. Mədənin bu prosesdəki rolu sadəcə mexaniki və kimyəvi parçalanma ilə məhdudlaşmır, həm də qida maddələrini zərərli mikroorqanizmlərdən təmizləyərək orqanizmin sağlamlığını qorumaqda mühüm rol oynayır.
İncə bağırsaq
Mədədən keçən qida əsas həzm mərhələsinə — incə bağırsağa daxil olur. İncə bağırsaq qida maddələrinin əsasən sorulduğu və qan dövranına keçdiyi yerdir. Burada pankreasın ifraz etdiyi pankreatik su və qaraciyərin ifraz etdiyi safra suyu qidanın daha da incəltilməsinə və yağların parçalanmasına kömək edir.
Pankreatik su karbohidratları, zülalları və yağları parçalayan fermentləri ehtiva edir. Safra isə yağların əmilməsini asanlaşdıran maddələr ehtiva edir. İncə bağırsaqda olan villuslar qida maddələrinin sorulmasını təmin edən kiçik strukturlardır. Bu strukturlar sayəsində qidanın faydalı hissələri qan dövranına keçir və bədənin müxtəlif hissələrinə daşınır.
Qalın bağırsaq
İncə bağırsağın son hissəsindən keçən qida artıqları qalın bağırsağa daxil olur. Burada qidanın həzm olunmayan lifləri və digər maddələr əsasən suyun sorulması ilə birlikdə işlənir. Qalın bağırsaqda suyun çox hissəsi bədənə qaytarılır, bu da atıq maddələrin sıxlaşmasına və nəhayət, bədəndən xaric olunmasına kömək edir.
Bu proses bədənin su balansının qorunmasında və atıq maddələrin effektiv şəkildə xaric edilməsində mühüm rol oynayır. Qalın bağırsaq, həmçinin bağırsaq florasının sağlam olmasını təmin edən probiotik bakteriyalar üçün bir məskən rolunu oynayır. Bu bakteriyalar bəzi vitaminlərin sintezində və bağırsaq sağlamlığının qorunmasında mühüm rol oynayır. Bağırsaqlara faydalı qidalar ilə bağırsaqların sağlamlığını qoruya bilərsiniz.
Nəticə
Həzm prosesi insan orqanizminin ən mühüm funksiyalarından biridir. Bu mürəkkəb proses sayəsində qida maddələri bədən tərəfindən effektiv şəkildə istifadə edilir, sağlamlığımız və rifahımız üçün lazım olan enerji və qida maddələri əldə edilir. Sağlam həzm sistemi ümumi sağlamlığımız və rifahımız üçün vacibdir, buna görə də həzm sağlamlığımıza diqqət yetirmək mühümdür.