Tarixdə Sakalar olaraq da bilinən İskitlər, e.ə. 10-cu əsrdə Tanrı dağlarında başlayan tarixi macərası, 8-ci əsrdə Şərqi Avropa ilə Orta Asiya arasındakı bölgəyə yerləşmələri ilə davam etdi.
İskitlərin yeddi yüz illik Avrasiya çöllərindəki hakimiyyəti e.ə. III əsrdə Krımda sona çatdı.
İskitlər (Saklar) kimlərdir?
E.ə. 8-ci əsrdə Xəzərlər vasitəsilə Dunay tayfalarına çatmağı bacaran İskitlər Şərqi Avropada və Qara dənizin şimalında üstünlük təşkil etdilər. E.ə. VI əsrdən sonra zəiflədilər və Anadolunu tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. E.ə. III əsrə qədər Şimali Qara dəniz ətrafında yaşadılar və Qotlar və Sarmatlar tərəfindən məhv edilərək assimlyasiyaya uğradıldılar.
İskitlərin mənşəyi
Yunan qeydlərində Skytai, Assur mənbələrində İşkuza, Fars mənbələrində Sakalar kimi yer alır. İskitlərin mənşəyinin Şumerlərə dayandığı və Şumerlərin tarix səhnəsindən silinməsindən sonra qərbə doğru köç edən Ön Türk cəmiyyətlərindən biri olduğu düşünülür.
İskitlər (Sakalar) türkdürmü?
İskitlərlə sıx əlaqədə olan və bunu yazılı sənədlərdə sənədləşdirən Rumlar (qreklər) bu cəmiyyət üçün çox məlumat verir. Sivilizasiyaların tarixində bir səlahiyyət sahibi olaraq qəbul edilən Herodot, eyni zamanda İskit dövründə yaşamışdır. Məşhur tarixçi İskitlərin türk olduqlarına dair mühüm dəlillər gətirib.
Aparılan araşdırmalar və tapıntılar İskitlərin bir Turan qəbiləsi olduğunu da ortaya qoyur. Farslara mədəni təsir göstərmiş Soğd mədəniyyəti ilə tanışlıqları Farslardan öncəyə gedib çıxır. Herodot, İskitlərin mədəni xüsusiyyətləri və fiziki görünüşlərinə görə Farslara bənzəmədiklərini açıqlayıb.
Tuva Respublikasında İskit Kurqanları
İskitlərin türk olduqlarına dair ən vacib dəlil kurqanlardır. Türklərdən əvvəlki Kurqan, müvafiq toplumun Turanid qəbiləsinin bir hissəsi olmasının bir simvoludur. Axirət dünyasına inamı simvolizə edən kurqanlar dövlət adamlarının məzarlarını sığınacaq halına gətirən abidələrdir. Nökərlərinin məzarı da kurqanların yaxınlığında yerləşir.
Genetika, İskitlər və onların taleləri
Genetika işığında əldə edilən məlumatlar İskit genlərinin hibridləşmə olmadan Türk coğrafiyasında müstəqil olaraq mövcud olduqlarını ortaya qoydu. Orta Asiyadan Anadoluya gəlişlərini, köç hərəkətlərini və Qafqaz-Anadolu xəttindəki kurqanları araşdıran Dr. J.D. Kimball İskitlərin qadın döyüşçüləri haqqında araşdırma aparmışdır.
Bir növ Türk-Fars hibridi olaraq, tarixi səhnədə yerini alan Sarmatlar zamanla İskitlərin hökmranlığını gerilətməyə başladılar. İskit nəslindən olan Sarmatlar tərəfindən məskunlaşma həyatına başladıqda döyüşçü bacarıqlarını itirənlər tərəfindən işğal edildi. İskitlərin varlığı Krımla məhdudlaşdı. Gotlar onlara son zərbəni vururlar. Qotlar isə Skandinaviyadan Qara dənizə enən bir toplumdur. Soqdlar ilə qarışan İskitlər Şərqi Avropa genefondu ailəsinin bir hissəsidir.