(Əvvəli: http://fedai.az/?p=6599)
TÜRKEŞ SİZİ Gözləyir
Özararatın «Milliyyətçilər nə deyər?» narahatlığını aradan qaldırmaq üçün Türkeşlə görüşməyə qərar verdi. Tələbini Başbuğun xüsusi katibinə göndərdi və onu Parisdəki Türkeşə yaxın olan təqaüdçü bir generalla tanış etdilər. Mövzunu da ona izah etdi. Bir neçə gündən sonra xəbər gəldi: «Türkeş sizi gözləyir!»
TÜRKEŞİN SUALLARI
1993-cü ilin fevralında Ankaraya getdi. Esatdakı bir iş yerində MHP lideri ilə görüşdü. Özararatı dinləyən Türkeş dedi: “Ermənilərlə 600 illik ortaqlığımız var. Birlikdə xalq mahnıları və yeməklər icad etdik. Qızlar aldıq. Türklərin ermənilərlə birlikdə Malazigird döyüşündə qalib gəldiyini bilirsinizmi? İstanbulun alınmasında ermənilərin qəhrəmanlıqlarından xəbəriniz varmı? Fatih Sultan Mehmetin erməni Patriarxlığını necə açdığından xəbəriniz varmı? Çanaqqaladakı Atatürklə birgə döyüşən erməni əsgərlərinin adlarını bilirsinizmi? Atatürkün bu gün istifadə etdiyimiz əlifbanı erməni qrammatiki Agop Martayana hazırladığını və sonra ona Dilaçar soyadını verdiyini bilirdinizmi?
1915 YOL QƏZASIDIR
Özararat çaşqınlıqla dinləyərkən, Türkeş davam etdi: “Tarixə bir qədər geniş prizmadan baxmaq lazımdır. 1915, bu 600 illik əlaqələrin bir qəzasıdır. Hadisələrdə xarici dövlətlərin çoxlu müdaxilələri vardı. Buradakı insanlardan istifadə etmək istədilər. Bizim də səhvlərimiz var, amma indi bu qəzanı aradan qaldırmaq və köhnə dostluğu davam etdirmək lazımdır.”
Çıxış bitdikdən sonra Özararat, «Onları Ermənistan prezidentinə də izah edərdinizmi?» -deyə soruşdu. «Əlbəttə»- dedi Türkeş … “Petrosyan mart ayında Parisə gələcək. İcazə verin onunla görüşüm, bəlkə orada görüşə bilərik.”
PARİS GÖRÜŞÜ
Dərhal telefona tərəf qaçdı. Təklifini Petrosyana çatdırdı. İrəvan təklifi nəzərdən keçirməyə başladı. MHP-nin keçmişi ürküdücü idi. Ancaq Özararat, «MHP-ni razı salmaq vacibdir» dedi. Eyni zamanda Türkeş Ankara və Bakını da məlumatlandrdı. Hər kəs bu cür dialoqun davam edən Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinə və əsirlər probleminin də həll edilə biləcəyinə ümid edərək onları dəstəklədi. Nəhayət, İrəvanla görüşmək üçün yer Paris seçildi.
Bu təmaslarda, Türkiyədən Tuğrul Türkes və Cef Kamhi, Ermənistan tərəfdən isə Ter Petrosyanın qardaşı. iş adamı Telman Ter-Petrosyan iştirak edirdi.
Soyqırım abidəsinə əklil
1993-cü ildə Parisdə keçirilən tarixi iclasda Alparslan Türkeşin oğlu Tuğrul Türkeş və Paris səfiri Tanşuğ Bleda da var idi. Petrosyan Tuğrul Türkeşlə tanış olanda Alparslan Türkeşə “Allah bağışlasın” dedi.
Abidədə xatirə kitabına nə yazacaqdı?
Samson Özararat Türkeşlə apardığı danışıqları belə izah etdi: “Parisə qayıdanadək Türkeşlə bir neçə dəfə görüşdük.
Qarşılıqlı dialoqun artırılması, komitə heyətlərinin sayının artırılması, sərhədin açılması və xalqlar arasında qarşılıqlı səfərlərin edilməsi barədə danışdıq. Hətta Türkeşin İrəvandakı soyqırım abidəsinə çələng qoymasını da müzakirə etdik.
ERMƏNİSTANLA SƏRHƏDDƏ ABİDƏ
1915-ci ildə Türkiyə-Ermənistan sərhəddində ölənlərin xatirəsinə qoyulacaq abidənin birlikdə tikintisi müzakirə edildi. Ermənistana baxan üzündə türkcə, Türkiyəyə baxan tərıəfdə isə ermənicə «Verdiğimiz acılardan dolayı üzgünüz» sözləri yazılacaqdı.»
İLK DƏFƏ BİR TÜRK LİDERİ …
1993-cü ildə Ermənistana yardım təşkil edən Samson Özararat, Konyada anadan olub və 1980-ci ildən bəri Fransada yaşayır. Can Dündar ilə görüşən Özararat, Türkeşin müsbət münasibətləri onu çox təəccübləndirdiyini söyləmişdi. Türkiyənin Parisdəki səfiri təyin edildikdən sonra Tansug Bleda, Türkeşi Samson Özararat ilə birgə qarşıladı. Petrosyanın qaldığı Crillon otelinə getdilər. İlk görüş Parisdə keçirildi. Türkeşi, 12 martda Parisdə Xarici İşlər Naziri Hikmət Çətinin göstərişiylə, De Gaulle hava limanında Tansug Bleda və Samson Özararat qarşılamışdı. Elə səfirin maşını ilə Ermənistan prezidenti Ter Petrosyanın qaldığı Crillon otelinə gəldilər. Türkeşin avtomobilinin qapısını açarkən Özararat həyəcanlandı. 1915-ci ildən bəri ilk dəfə bir Türk lideri Ermənistanın ən yüksək vəzifəli şəxsiylə görüşəcəkdi. Sammit saat 15.00-da başladı.
ALLAH BAĞIŞLASIN
Türkeş oğlu Tuğrulu tanıdarkən, Petrosyan əvvəlcə ingilis dilində «Mən məmnun oldum» dedi, sonra fikrini soruşdu və bir erməni türkcəsiylə dedi: «Türkcə necə deyirsiniz?» Dedi: «Allah saxlasınmı? .. Yox, yox … Allah bağışlasın …»
Hələbdə anadan olan Petrosyan, ailəsindən, Antakyalı anasından öyrəndiyi və xatırladığı sözlərlə Türkcə danışdı. Gərginlik azaldı, üzlər güldü.
Türkeş, görüşü, Türkiyə ilə Ermənistan və Azərbaycan arasındakı gərginliyin aradan qaldırılması üçün əlindən gələni etməyə hazır olduğunu söyləyərək açdı … Ankaranın mövqeyini izah etdi. Bu təzyiqi aşağı salmaq, işğala son qoymaq üçün tərəflərin nəbzini yoxlamaq və uzunmüddətli bir münasibət qurmaq istədiyini dilə gətirdi.
Petrosyan «Ankara türk respublikaları ilə diplomatik münasibətlər qurarkən, Ermənistanla təmasa gecikdi, vaxt itirildi»- deyə heyfsiləndi.
TÜRKEŞ TƏKLİFLƏRİ
Türkeş daha sonra müharibə ilə bağlı təkliflərini sadaladı:
1) Dərhal atəşkəsi təmin etmək;
2) Erməni əsgərlərinin Azərbaycan ərazisindən çıxarılması;
3) Mövcud sərhədlər daxilində bir-birilərimizin qarşılıqlı tanınması və diplomatik münasibətlərin qurulması,
4) Daxili işlərə qarışmadan və torpaq tələb etmədən əlaqələrin qurulması;
5) Laçın dəhlizinin açılması, müşahidəçi komitənin zəmanəti və nəzarəti altında qalması,
6) Qarabağ məsələsinin atəşkəsdən sonra daha uzun bir müddətə həll etmək üçün Minsk toplantısına buraxaraq uzun vaxt qazanılması.
İPƏK YOLU QURAQ
Ayrıca, Türkiyə dünyaya quru və dəniz tranziti ilə ticarət etmək üçün Ermənistana keçid ola biləcəyini söylədi. Sonra «Transqafqaz Yolu» təklif etdi. İpək Yolunun canlanması mənasını verən bu avtomobil yolu Qafqazdan keçərək Ermənistan ərazisindən keçəcəkdi. Bir dəmir yolu magistral yol ilə müşayiət ediləcək və təbii qaz və neft kəməri eyni xəttdə yerləşəcəkdi. Sərhədlər açılır, vətəndaşlarımız sərbəst hərəkət edir və ticarət edirlər. Bu vəziyyət bölgəyə sülh və firavanlıq gətirir.
İRƏVANDA RADİKALLAR ETİRAZLARA BAŞLADILAR
Türkeş, bu görüşdə əsirlərin qarşılıqlı surətdə sərbəst buraxılmasını təmin edəcəyinə və hətta İrəvana gedib dərhal Ermənistana baş çəkməyi, oradan azərbaycanlı məhbusları götürdükdən sonra eyni təyyarədə Bakıya getməyi planlaşdırmışdı. Petrosyan, «Biz qeyd-şərtsiz atəşkəsi qəbul edirik, amma başa düşürəm ki, mənim cəmiyyətdəki mövqeyim Elçibəyin vəziyyətindən daha çətindir. Təkliflərinizi qiymətləndirərik.» 2.5 saat davam edən görüş belə başa çatdı. Sonra İrəvandakı radikallar dövrəyə girəcək və uğurla başlayan dialoq prosesi o nöqtədə kəsiləcəkdi.
2 APRELƏ VƏDƏLƏŞDİLƏR, AMMA…
Türkiyə erməni açılımı təşəbbüsü, Petrosyanın rəhbərlikdən düşürülməsi və Türkeşin ölümü ilə kəsildi. Türkeşlə görüşə gəldi, ancaq Türkeşin cənazəsi ilə görüşdü. Türkeş ermənilərlə gizli təmasları davam etdirirdi. İrəvana səfərə hazırlaşırdı. Özararat 1997-ci ilin mart ayında Petrosyanla görüşdü: “Türkeş qocadır. Ölərsə, Türkiyə ilə dialoq ən azı 10 illik üçün təxirə salınar. Tələsək.” Petrosyan da ona haqq qazandırdı. Türkeşə «Gəlin danışıqları davam etdirək» mesajını göndərdi. Dərhal Başbuğa zəng edərək görüş istədi. Türkeş Almaniyada müalicə alırdı. 2 apreldə İstanbula gəlib, oradan Ankaraya gedəcəkdi. “Mən də İstanbula gəlirəm. Hava limanında görüşək»-dedi Özararat …
2 aprelə görüş təyin etdilər…
TÜRKEŞİN CƏNAZƏSİNƏ GƏLDİ
Özararat xüsusi icazə ilə Aras qapalı sərhəd qapısından keçdi.
Sərhəddə 3 ülküçü tərəfindən qarşılandı. Ancaq Ərzurumdan qalxan təyyarəyə çata bilmədi. Avtobusla yola düşdü. Ancaq yenə çata bilmədi. Türkeş, İstanbul hava limanında 6 saat gözlədi və Ankaraya uçdu.
Özararat səhər Ankara təyyarəsinə bilet aldı. Türkeşlə görüşüb mesajı çatdıracaqdı. Gecə yorğun halda otelə gəldi. Televizoru yandırdı və ekrandakı alt yazı gördü: «Alpaslan Türkeş vəfat etdi.»
O, səhər görüşmək üçün Ankaraya gəldiyi Türkeşin dəfn mərasimində iştirak etdi. Türkeşdən bir ay sonra isə danışıqları təşkil edən ikinci şəxs Telman Ter Petrosyan da eyni xəstəlikdən öldü. (İstihbarat)
Türkiyənin Milliyyətçi Hərəkət Partiyasının qurucusu və ilk sədri Alparslan Türkeşin erməni sevgisi bu gün də müzakirə edilməkdədir. Oğlu Yıldırım Tuğrul Türkeş əvvəllər atasının ermənipərəstliyini hər nə qədər ört-basdır etməyə çalışsa da, bu əziyyəti boşa getməkdədir. Çünki tarix heç nəyi unutmur.
1993-cü ildə Rusiyanın Ermənistana yardımları kəsilmişdi və soyuq qış ayında çörəksiz qalan erməilərə birinci əl tutan qonşu və qardaş Türkiyə dövləti oldu.
1992-ci ilin 26 fevralında baş verən Xocalı soyqrımını unudan Türkiyə dövləti o zaman Ermənistana yanacaqla, pulla və ərzaqla yardım edir. Türkiyə Ermənistana 41 min ton buğda verir. Azərbaycanlıları xilas etməyə helikopter verməyən, mərmi almaq üçün kredit açmayan Türkiyənin o zamankı prezidenti Süleyman Dəmirəl bunu insanlıq naminə etdiyini demişdi.
İstanbulun Esenyurt bələdiyyəsinin o dövrdəki sədri Gürbüz Çapan Ermənistana səfərini Türkiyənin Milli İstibarat təşkilatı tərəfindən həyata keçirildiyini deyib. O, əslində Ter Petrosyan-Türkeş görüşməsini təşkil etmək üçün Ermənistana göndərilir və ermənilərin qondarma soyqırım abidəsini də ziyarət edir: «O dövrdə erməni daşnak partiyasının Fransa üzrə təmsilçisi Samson Özararat Avropadan Ermənistana göndərilən humanitar yardımları təşkil edən bir dərnəyin rəhbəri idi. S.Özararatın xahişi ilə Türkiyə Ermənistana 41 min ton buğda göndərilmişdi. Ancaq iqtidarda olan Levon Ter-Petrosyan hakimiyyəti radikal erməni millətçilərinin təzyiqindən çox narahat olaraq çəkinirdi. Bununla əlaqədar olaraq S.Özararat Alparslan Türkeşlə Ankarada görüşür. Həmin görüş zamanı A.Türkeş deyir ki, 1915-ci il hadisələri 600 illik münasibətlərin qəzasıdır».
Alparslan Türkeşin millətçilik və türkçülük ideologiyasını təbliğ etməsinə, bu əslində ona tapşırılan vəzifə idi. Bəli, milliyətcə kripto yəhudi, əsl adı Hüseyn Fəzullah olan Alparslan Türkeşin daşıdığı isim ona təsadüfən verilməmişdi.
Məlumdur ki, Hüseyn və Fəzullah yaxın tarixdə şeyx qıılığına girən yəhudi missonerlər olub ki, onların da missiyası Türkiyədə millətçilik ideologiyasını təbliğ edərək ölkədə milli zəmində qarşıdurma yaratmaq və Türkiyəni bu yolla parçalamaq olub. Öldükdən sonra müsəlman məzarlığında dəfn edilən şeyx Hüseynin qəbrinin üstündə ölü tapılan yəhudi missoner, iş adamı Üzeyir Qəribin bu sonucu axır ki, Hüseynin kimliyini açmağa kömək etdi.
Alparslan Türkeş SİA-da millətçilik ideologiyasını regionda və eləcə də bütün dünyada təbliğ etmək vəzifəsi ilə yüklənmişdi. Türkiyədə «Türkiyə türklərindir» deməklə digər yerli xalqları qızışdırıb ölkəni parçalamaq, düşmənçilik toxumu səpməklə ABŞ qarşısında götürdüyü öhdəliyi artıqlaması ilə yerinə yetirirdi.
Əslində, ifrat millətçilik türk ruhuna yad olmasını hər kəs qəbul edir. Türk xoş görülü və qeyri millətlərlə əsil bərabərlik və qardaşlıq şəraitində min illiklər boyu birgə yaşamağa üstünlük vermiş bir xalqdır.
Fedai.az Araşdırma Qrupu