Qurd (Qurdlar) tayfasını necə kürd ediblər?

XAQANİ Ədəboğlu

Azərbaycan Vətən Müharibəsi Veteranları İctimai Birliyi (AVMVİB) Mətbuat Xidmətinin rəhbəri

ƏSİL TARİXİMİZİ ÖYRƏNƏK!

Tarix Azərbaycandan başlayır…

(Əvvəli: https://fedai.az/?p=73607)

Türklərdə 3 oğul, 3 ox, 3 qardaş və s. kimi bir bölgünün olmasını hər kəs bilir. Bu Saklarda da, Beçeneqlərdə də, belədir. Yəni sabitdir. Türklərdə 3 ox bölgüsü sabitdir. Amma yozumu isə yanlışdır. Bizə təqdim olunan Üç Oklar (Gök, Dağ, Deniz), Boz Oklar (Yıldız, Ay, Gün) bölgüsü və 24 tayfa adının göstərilməsi bir yanlışdır. İlkin Türk cəmiyyəti, yəni Türk inanc sisteminə daxil olan toplumun Üç Ox üzrə bölgüsü belə olub: OKUZ, OKUR, OKOT.


Bu bölgü saklarda da öz əksini tapıb və müxtəlif qədim yunan mənbələrdə SKUZ, SKLUZ, UZ, QUZ və s. — Oğuzlarla (Okuz), SKUR, SAKAR, UTRUQUR, KUTRİQUR və s. Oğurlarla (Okur) və SKUT, SKOLOT və s. Oxotlar (Okot) kimi adlarda öz əksini tapıb. Türklərin cinah, cəhət üzrə bölgüsü isə iki cəhət üzrə Şərq və Qərb olaraq bölünüb. Qərbdə yaşayan türklər PİRANLAR, Şərqdə yaşayanlar isə NURİNLƏR adlanıblar. Yanlış olan nədir? Əslində bölgüdə Oğuzlarla Qıpçaqları ayrı götürmək ən böyük yanlışımızdır. Qıpçaqlar sadəcə oğuzlarla oğurların qarışıq toplumudur və daha çox oğuzlara aiddir. «Kitabi Dədə Qorqud» bu bölünməni İÇ OĞUZ VƏ DIŞ OĞUZ olaraq verir. Bu bölgü bu günədək kimsə tərəfindən araşdırılmasa da «Çingiznamə», «Baburnamə» və «Əkbərnamə» (Əbul Fəzl Əllami) əsərlərində Çingiz Xan nəslinin Oğuz boyunun Nurinlər qoluna aid olduğunu yazıb. Nurinlər «nurdan doğulmuşlar»a deyilir. Türk mifologiyasında «nurdan hamilə qalmış» bakirə qızdan doğulmuşların nəsli belə adlanır. Piranlar isə müqəddəslər, Pirlər nəslidir və bu nəsil Qərbdə yaşayan türklərə işarət edir. Giperboree (Böyük Börü) adıyla tarixi mənbələrdə əks olunan bu tayfa əsasən Misirdə hökmranlıq etmiş Fironlarla (əslində PİRAN) məşhurdur. Bəzilərinə qəribə gəlsə də piranlar Azərbaycandan getmiş müqəddəslərdir. Tikilmiş Piramidlər də bu fikri təsdiqləyir. «Kitabi Dədə Qorqud»da bir deyim var: «Amid suyunun aslanı»… Pir Amid, yəni Amid şərəfinə tikilmiş Pir. Burada böyük bir sirr var və bunun açarı Uyğurstanda olan Türk pramidasında tamamlanır.


Alman tədqiqatçılarının ən son araşdırması bir daha bu faktı təsdiqlədi. Tübingen Universitetində və Jenadakı Maks Plank İnsan Tarixi Elmləri İnstitutunda həyata keçirilən tədqiqat fironların ilk həqiqi gen məlumat bazasını yaratdı. “Nature Communications” jurnalında dərc edilən araşdırma, müasir misirlilərin əcdadlarından daha çox Saharaaltı Afrika genlərini daşıdığını müəyyən etdi. Qədim misirlilərin gen baxımından Yaxın Şərq, (daha dəqiq desək Anadolu və Azərbaycan) xalqları ilə daha yaxından əlaqəli olduğu qeyd edilərkən, araşdırmaya rəhbərlik edən Yohannes Krause araşdırmanı 151 mumiya ilə apardıqlarını ifadə edib. Türk genlərini görüncə öncə türk desələr də sonra «türk» sözünü qafqazlı sözü ilə əvəz etməyə çalışdılar.


Daha aydın olmaq üçün bildirim ki, bu 3 Türk toplumu Oğuzlar, Oğurlar və Oxotlar iç-içə yaşamışlar və zaman-zaman ayrılmalar baş vermişdir. Oğuzlar və Oğurlar haqqında çox danışılsa da oxotlar qismən unudulmuşdur. Onlar kimlərdir? Düşünürəm ki, çeçenlər, qırmızı dərililər, çukotda yaşayan azsaylı xalqlar və s. bu qoldan ayrılmış xalqların nümayəndələridir. Bəzən bu paralellərdən danışanda adını tarixçi (əslində tarix fakültəsini bitirmişlər) qoyanlar «daş atıb başlarını tutar» və əsassız iddialar irəli sürərlər ki, hər şeyi türk eləmə. Amma mən nə edim ki, Tarix türklərdən, daha dəqiq desək Azərbaycandan başlayır…

Ağ dərili Piranlar və sünnət edən qaradərili yəhidilər


İsveç tarixinin yaradıcılarından olan alimi prof. Sven Lagerbring, təxminən 250 il əvvəl yazdığı kitabda türk və isveç arasında ortaqlıq və mifoloji oxşarlıqlara əsaslanaraq, isveçlilərin əcdadlarının türklər olduğunu bildirmişdi. İsveç saqalarında isə Odin Tanrının “Türkland”dan gəldiyi deyilirdi.


İsveç tarixinin yaradıcılarından biri olan Prof. Sven Lagerbrinqin 1764-cü ildə yazdığı 58 səhifəlik kitabda isveçlilərin türk mənşəli olduğu və isveçcə türkcə sözlərin bunu ortaya qoyduğu ortadadır. Sözügedən kitabı ilk dəfə Türkiyə ictimaiyyətinin diqqətinə çatdıran Əli Nuri Dilmeç olub. Ali Nuri Dilmec kimdir? Əsl adı Qustaf Nurinqdir (!!! Nurinlər). O, 1861-ci ildə İsveçin Malmö şəhərində doğulan və 17 yaşında İstanbulda məskunlaşan, həm türk, həm də müsəlman Əli Nurinq adını götürən bir isveçlidir.


Sionizmin banisi Teodor Hertzlin təbirincə desək, «Fraklı Osmanlı Vikinqi!» Əli Nurinq bəy kitabı auksiondan alır, dostuna borc yerinə verir və təxminən 20 ildən sonra yenidən görüşə bilir. Sonra “Qiymətli kitabın qəribə taleyi” barədə yazır. Beləliklə, Prof. Sven Lagerbringin türkcə və isveçcə arasında paralellərini araşdırır və isveçlilərin türk mənşəli olması tezisi ön plana çıxır. Lakin dövr Türk Tarixi Tezisinin dövrü olmasına baxmayaraq, çox vurğulanmır. Üstəlik, kitabda İsveçin ən əhəmiyyətli Tanrıları arasında yer alan Odinin türk əsilli olduğu açıq şəkildə ifadə edilərək, yazılıb: «Əcdadlarımız Odinin və yoldaşlarının türk olduğunu yazıblar. Bu mövzuda kifayət qədər sənəd var. «Deyək ki, Odin iki Qurdla səyahət edir, qalanını özünüz düşünün».


Kitabda türkcə oxşar sözlər ortaya çıxarılıb: Məsələn, aş / asç, Burç / borg, əmək / omak, göl / gidl, yurd / jord, kab / kabbe, pusqu / puss, krigpuss, su / siö, suu / sölig və s. sözləri dərhal diqqəti cəlb edir.


Strulsonun «Kiçik Edda» və Norveç saqalarında Skandinaviyaya (Sakandinaviya) gələnlərin adlarına diqqət edin: Türkel, Gülnar, Atlı…


Yəni türk cəmiyyətindən ayrılaraq şimala doğru çəkilən bu xalqlardan qədim mənbələrdə Navr sak tayfalarından bir bayramın keçirilməsini diqqətinizə çatdırıram. Yazın gəlişiylə tonqallar çatılır və insanlar qurd dərisi geyib tonqal ətrafında rəqs edib yazı qarşılayırdılar. Bu tayfanın adıyla bağlı Nevruz bayramı barədə də «Unudulmuş Turanın çöl çiçəkləri» adlı kitabımda bəhs etmişəm. Bu tayfalar oğur tayfalarıdır.


İndi isə Urartu adlı Çeçenlərə məxsus bir dövlətin varlığına işıq salan bəzi həqiqətlərə diqqət yetirək. Hazırda maraqlıdır ki, bu tarixə haylar və kürdlər iddia edirlər. Amma unudurlar ki, Sultan Səlim dövrünədək bu ərazilərdə nə hay-boş qaraçıları, nə də özünün Səlcuqlularla gəldiyini unudan kürdlər olmayıb. Həm Uzun Həsən, həm də Şah İsmayıl Xətai bu ərazilərə kürdlərin girişini belə yasaqlamışdı.


Oxotlara gəlincə isə onlardan olan Noxçilərin qədim zamanlardan Qərbi Xəzərdə məskunlaşması haqqında müxtəlif tarixi məlumatlar var. Rusiya Çeçenləri əsarət altına alarkən onlara məxsus əraziləri Okotskiy okruq kimi qeydə almışdı. Okot torpağı Rus çarlığı tərəfindən Çeçen feodal dövlətinə aid edilən köhnə termin sayılır. Bu adla 16-cı əsrdə qarşılaşdıqları bildirilir. Okot torpağı Şimali Qafqazın ən böyük və ən nüfuzlu dövlətlərindən biri idi və Dağıstanın digər gücləri ilə, xüsusən də kumıkların nəzarətində olan Tarki Şamxallığı ilə rəqabət aparırdı.


G.D. Daniyalov yazır: “Qədimdə Dərbəndin hər iki tərəfində sahil düzündə və indiki Çeçenistan ərazisində Zorka və Albaniyadan başlayaraq Termovdona (Terek) qədər yaşayan xalqlar maskutlar, iskitlər (skutlar) və ya quşanlar (xuşanlar) adlanırdılar»…


Auxda həmişə çeçen tayfaları məskunlaşmış və o dövrün bir sıra mənbələrində Okoki, Kaçkalıki, Queni, Miçkizi və başqaları kimi qeyd edilmişdir. Kumık generalı və yazıçısı Dövlət-Mirzə Şıxəliyev 1848-ci ildə yazırdı ki, Endireyin ən qədim sakinlərindən biri (Auxun ən qədim və ən böyük yaşayış məntəqələrindən biri) çeçen hesab etdiyi Quenlərdir (Qunoydan olanlardır). Onların hamısı özlərini naxçoylar (noxçilər, çeçenlər) kimi tanıyıblar, bunu 1756-cı ildə Sala-Uzden şahzadəsi Acinin Endirey sakinlərinə yazdığı məktubda sübut edir ki, o, öz məktubunda bütün sakinləri “Naxşa xalqı” adlandırır.


Qədim yunan coğrafyaşünası Ptolemeyin verdiyi bilgilərə görə, (160-170-ci illər) Ural çayına (18-ci əsrin ikinci yarısında ruslar tərəfindən adı dəyişdirilərək Yaik adı verilmişdir), Xəzər dənizinə Daix (aix) kimi axan, Bolqarların əcdadları e.ə. 2 əsrədək Qərbi Sibirdə — Volqa çayına uzanan çöllərdə yaşayıblar.


T. Makarov «Кумыкский округ» (“Kumık mahalı”) qeydində Əndəlal mahalının “Qunnib” kəndinin adında və əhalisinin adından da gördüyü “hunların qalıqları olmasını” göstərmişdir (rəvayətə görə Quniblər “Hunlar” tərəfindən qurulmuş “Hunların İçkeriya kəndindən çıxmışlar”).


Quna çeçenləri “evlərini tərk edərək, əfsanədə deyildiyi kimi, indiki Nutsal-aulun sağında məskunlaşdılar və öz qonşuları olan Auxlularla daim əlaqə saxlayırdılar” [18, s. 453].


D.M. Şıxəliyev bilavasitə Çeçenistandan olan quen xalqını, yəni “…Çeçenistanda məşhur Qunay soyadından ibarət “dağlıq Naşaxoi cəmiyyəti”ndən çıxdıqlarını yazmışdı [19, s. 155].


Nəhayət, E. Maksimov diqqəti “Çeçenistanda aulların, dağların, çayların, traktların və s. adların bütöv bir kütləsində daim təkrarlanan «hun» sözünə yönəldir. Quni, Günoy, Quen, Qunib və s.
Bu siyahı müəllifi “burada vaxtilə dəhşətli hunların hər hansı qalıqlarını axtarmağa” həvəsləndirir [20, s. 19].


Yaxınlıqda yaşamış yuxarı maskutlar özlərini Naxçıvaylar, “Naxçıvay” adlandırırdılar, ehtimal ki, Naxçıvanın yerli sakinləri – İncildə deyildiyi kimi, Nuhun ilkin məskəni sayır. Ancaq bu, bütün səbəblərə görə heç bir şübhə doğurmur. Xəzəryanı Sarmatiya və ya Dağıstanın bütün xalqları Nuh peyğəmbərin nəvə və nəticələrindən gəldiklərinə görə… aydındır ki, bu əcdadların atalarının ibtidai məskəninin adı kimi “naxçıvay” sözü patriarxal dağ həyatında Massagetlərdə dəyişməz qala bilərdi. Qeyd etmək lazımdır ki, qədimdə massaget sözünü Şimalın bir çox xalqları Naxçıvay adlandırırdılar (həmçinin sarmatlar və alanlar, hərfi mənada, ilkin olaraq bu söz dağlı deməkdir)…


Herodotun qeyd etdiyi yuxarı massagetlər, yaxud miçixuşi adı Diodor, Pliny, Kvint Kurtsi və Ptolemey kimi müəlliflərin e.ə. VI əsrdə olan məlumatlarında da var. Eramızdan əvvəl onlar Kir, Dara İstasp və Makedoniyalı İsgəndərlə, daha sonra isə Sasani padşahları ilə müharibə aparmışlar” [7, s. 64–65].


S. Berdyaev o dövrlərin, yəni hələ V əsrdə baş verən hadisələrdən də yazır. Sasanilər dövründə “noxçi”lər (çeçenlərin öz adı) farslarla vuruşmuşdular [8, s. 14].


Bütün bu adı keçən əsərlərdə Urartunun bir noxçi dövləti olmasını sübut edir. Bəs Armenua (Armeniya) adı haradan çıxdı?


Hayların həyasızcasına Urartu tarixindən oğurladığı bu ad, bir şəhərin adıdır. Yayla adı deyil. Bu ad isə Urartunun 5-ci kralı Menuanın fəthlərdən sonra saldığı Armenua şəhərinin adından oğurlanıb. Armenua türkcə «Yer Menua», «Ar Menua», «Er Menua», bu gün də çeçen dilində «Menuanın yeri» mənasında işlənən bir sözdür və qədim türkcədə «ar, er, or, ır, kir, yer» və s. olmasını çeçen araşdırmaçılar da bu adın açılımında «yer» anlamında işlənən komponent olduğunu, bu gün də işləndiyini bildirməkdədirlər. Yəni bu Menuanın Yeri adlanan şəhərin və Urartu adlı dövlətin yaxından, uzaqdan hay yığnağına heç bir dəxli yoxdur.


Eramızdan əvvəl 810-786-cı illər arasında Urartuda hökmranlıq edən Kral Menua ölkəsinin dağlıq coğrafiyasının çətinliklərinin ancaq tikinti işləri ilə minimuma endirilə biləcəyini düşünərək, ən böyük nailiyyəti olan suvarma kanalı çəkdirərək günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Təxminən 50 kilometr uzunluğunda olan Menua Kanalı şirin suyu Vanın cənub-şərqindəki Gürpınar düzündən paytaxt Tuşpa şəhərinin yerləşdiyi Van düzünə aparır. Su mənbəyi dəniz səviyyəsindən 1760 metr yüksəklikdədir. Menua kanalının sonu dəniz səviyyəsindən 1700 metr yüksəklikdə yerləşir.


Menua kanalının digər maraqlı cəhəti də kanalın bir çox nöqtələrində Menua adının çəkildiyi yazıların olmasıdır. Menua kanalı xalq arasında “Şamram kanalı” kimi tanınır. Haylar bu kanala aid bir yalan uydurublar Guya Şamram erməni mifologiyasında məhəbbət hekayəsinin əsas qəhrəmanlarından biridir və bu adda Assuriya kraliçası da var. Tam bir uydurma. Eyni tarixdə haylar bilirsiniz nə ilə məşğul idilər?

Tanrı Artemid (Efes) şərəfinə e.ə. 800-cü illərdə ilk tikilən Efesdəki nəhrin yaxınlığındakı bataqlıq sahildəki məbəddə müqəddəs məbəd fahişəliyi ilə məşğul olurdular. Alman sosioloqları K. Marks və F. Engelsin «Ən tanınmış ermənilərin belə öz arvad və qızlarını məbədlərdə yad kişilərə fahişə kimi xidmətə gətirdiklərini» — heyrətlə yazmışdılar.

Tarixi mənbələrə əsasən qətiyyətlə demək olar ki, qaraçı hay-boşlar (Patkanov hay boş qaraçısıdır) və yad ünsür kimi yəhudilər tərəfindən qovulmuş xokkilər (bəstəkar Xaçaturyan xokkidir) məbəd xarabələrində məskunlaşaraq bu məbədlərə gələn çoxallahlı yunanlara, kritlilərə, romalılara və başqa xalqlardan olan zəvvarlara bu məbədlərdə fahişə xidmətləri göstərərək haqq alır və öz icmalarını, yalnız bu gəlirlərlə dolandırırdılar. Müqəddəs məbəd fahişəliyi onların həyatını təmin edən bir vasitə olduğu üçün tam olaraq dini rituallar kimi erməni qadınlarına qəbul etdirilmişdi: «Bir sözlə, cinsi yetkinlik yaşına çatan bir qız, ailənin yeni bir varisi doğurması üçün düşmən «öldürməlidir» (erməni fahişələrinin yad kişilərlə yatması, həmin kişinin «öldürülməsi» sayılırdı) və özü də yenilənmiş bir şəkildə yaşamağa davam etməlidir. İndiyə qədər o, bu üsulla öz allahının soyundan olan ata və ya qardaşını «öldürdü» (yəni cinsi əlaqədə olurdu). Ancaq ata və qardaş real bir düşmən deyildi. Real düşmənlər qonşularıdır. Beləliklə, ailənin yaşayan və ölü üzvləri arasında, ümumiyyətlə, tanrılar və insanlar arasında əlaqənin normal qaydası pozulmadığı üçün dünya düzəni və ailənin rifahı əbədi saxlanılır, «qatil» əcnəbi, real birisi olmalıdır» («İstoriya drevnego Vostoka» Moskva 1988)...

Hayın «erməniliyi» yalanı bu qədər sadədir. Amma bunu yazmaq əvəzinə Azərbaycan tarixçiləri «böyük, kiçik Ermənistan» demoqoqiyasını dərsliklərdə əks etdirən xəritələr yaymaqdadırlar. Saxtakar hayların bu oğurluğuna elə Menuanın öz qarğışı olsun: «Kim bu yazını silərsə, bu yazını dağıdarsa və ya başqasını bu işləri görməyə məcbur edərsə və ya “bu kanalı mən açmışam” deyərsə, Haldi, Teyşeba (Teşub), Şivini və qoy o, bütün digər tanrıların qəzəbinə düçar olsun! Günəşin altında məhv olsun” …

Urartunun Qurd inancı beləydi. Urartu dünyagörüşünün unikal xüsusiyyətləri arasında, qədim Misir pişiklərinin totemik analoqları ilə yanaşı, Qurd və ya it kultunun geniş yayılmasını qeyd etmək lazımdır. Onların inanclarına görə qurdlar ölülərin ruhunu axirətə qədər müşayiət edirdilər və hətta ölüləri diriltmək qabiliyyətinə malik idilər…


Tarixçilərin yazdıqlarına görə, Urartu dövlətini Midiya türkləri süquta uğradıblar. Lakin oxotları bölgədə oğurlar əvəz edir, Baynili (Bayan eli, Urartu) yerində Odinin Van dövlətini görürük. Bora (Börü) və Bestlanın oğlu Odin və ya Votan (Pragerm. *Wōđanaz və ya *Wōđinaz; digər Skandinaviya (əslində Sakandinaviya) Óðinn) German-Skandinaviya mifologiyasında ali tanrı, asların atası və lideridir. İki qurdla yoldaş olan Odinin dönəminə işıq salınmalıdır. Van ölkəsinin hökmdarı olmuş və buradan yol başlamış bir ölkənin sərhədləri Şirvandan Vanadək uzanırdı…


Dəfələrlə yazmışam ki, Türk öz tarixinə sahib dursa, qeyri xalqlar tarixsiz, Dünya isə çılpaq qalardı.


“Oğuz”, «Oğur» və «Oxot» barədə bilgilərimiz olmadıqca türk tarixinin aşağı qatlarına enə bilməyəcəyik. Sadə bir fakta diqqət edin. Həm Oğuz Xan, həm Oğur olan Odin, həm də Oxot olan Uratu hökmdarları öküz buynuzlu baş geyimləri geyiblər. Bu bir təsadüfdürmü?


E.ə. 2-ci əsrə aid Çin mənbələrində O-kut tayfasının adı çəkilir (onda “türk” adı hələ yox idi). Bəzi araşdırmaçılar bunu, türkcə Oğur adlanan və bəzi türk boylarının -z kimi -r hərfinin tələffüzünə görə yaranan tayfa adının Çin variantı hesab edirlər. Çin mənbələrində O-kutların məskunlaşdıqları yer kimi göstərilən Tarbaqatay və Kobdo bölgələrinin türk ərazisi olduğu məlumdur.


Oxot dənizi (yaponca オホーツク海 Oxotsukukay) Sakit Okeana aid edilən dənizidir, ondan Kamçatka yarımadası, Kuril adaları və Hokkaydo adası ilə ayrılır. Sakit okean qonşu Yaponiya dənizindən Saxalin adası ilə ayrılır. Rusiya və Yaponiya sahillərini yuyur. Keçmişdə adının Kamçatka dənizi olduğu bildirilsə də bu bir yanlışdır.


Rus araşdırmaçıların yazdığına görə Oxot dənizi öz adını Evenkcədən gələn Oxot çayının adından götürüb. Evenk dilində «okat» — «çay» deməkdir. Əvvəllər bu dəniz, Lamski dənizi (Evenkcə «Lam» — «dəniz» deməkdir), eləcə də bu dəniz əvvəllər Kamçatka dənizi adlanırdı.


Oxot dənizi Yapon dənizi ilə Berinq dənizi arasında yerləşir. Materikin ərazisinə daxil olur. Sakit Okeanın sularından Kuril adalarının qövsü ilə ayrılır. Dəniz əsasən təbii sərhədlərə malikdir və yalnız Yapon dənizinin sularından şərti sərhədlərlə ayrılır.»Yaponiya dənizi» adı təxminən 18-ci əsrin ortalarında görünməyə başladığı bildirilir. “Bu adı, fransız naviqatorları, 1787-ci ildə Yaponiya adalarının bəzi sahillərini ekspedisiyası tədqiq edən Jan-Fransua de La Peruzla bağlayırlar. Əslində bu faktı sizə təqdim etməkdə məqsədim qonşu dənizin adının da etnik mahiyyətini çatdırmaqdır. Bu cür baxıldığında Oxot adı da etnonim kimi araşdırılmalıdır. Xalqın buradan getməsi deyilsə də türk bağları olduğu üçün bu gün də araşdırmalar yüksək səviyyədə deyil. Yakutların ləhcəsində yarımadaya «amerik» deyilməsini yəqin ki, çoxlarınız bilmir. Hələ də «Ameriqo de Vespuççi» haqqında nağıl daha inandırıcı və cəzbedici görünür. Amerik yakut sözünə 1-cə hərf artıran avrosentristlərin yalanları dünya tarixini alt-üst edib və buna görə də hər cür hay yalanlarına, özlərinə toxunanadək yol verirlər.


Orta Asiya və Sibir torpaqlarından böyük bir köçlə qoparaq Berinq boğazı ilə Amerika qitəsinə keçənlər tərəfindən yerli Amerika hindu şamanizmi özləri ilə gətirdilər.


Bu günə qədər öz varlığını qoruyub saxlayan tarixi mədəniyyət sərvətinin əsl uzantısıdır.


Yerli Amerika tayfaları və bu gün Orta Asiya, Şimal-Şərqi Sibir, Saxa Sire (Yakutlar), Dolqanlar, Tuba, Çalkandı, Cənub-Şərqi Sibir türk boyları, Kumandı, Altay Kiji, Telengit, Teleüt, Xakas, Şor, Saqay, Tuva və Has türkləri arasında yaşayan Türk Şamanizminin ortaq cəhətləri vardır.


«Qurdun bir qoruyucu ruh və ya totem kimi ideyası təkcə Skandinaviya mədəniyyətində əks olunmayıb. Sonralar bunu Amerika hinduları sivilizasiyalarının mədəniyyətlərində tapıldı. Bəzi yerli amerikalı tayfalar Qurdu özlərinə totem kimi qəbul etmiş və bu günə qədər də belə hesab edirlər. Hinduların qurda münasibəti Qərbi Avropadakından bir qədər fərqlidir. Onlar bu heyvanı ovçu yoldaşı kimi görür, ona hörmət edir və heyran qalırlar. Onun hiyləgərliyinə, qəddarlığına, sonsuz enerjisinə və sürətinə həsəd aparırdılar — qəbilə bundan daha yaxşı himayədar istəyə bilərmi? Bir sıra hindu rəvayətlərində canavar qəbilənin, xüsusən də onun ən zəif və müdafiəsiz üzvlərinin qoruyucusu kimi görünür. Məsələn, Şoşone folklorunda Qurd həmişə qadınların və kiçik uşaqların himayədarıdır. Köhnə bir əfsanədə düşmənlərin hücumuna məruz qalan Şoşone kəndindən bəhs edir. Uşaqların bəziləri — əsasən qızlar — anaları ilə birlikdə kəndi əhatə edən meşəyə qaçırlar. Bütün camaatı məhv etməyi qarşılarına məqsəd qoyan düşmənlər onların arxasınca gedirlər. Ağacların altında gizlənməyə çalışan qaçaqlar Qurd sürüsünə rast gəlirlər və bu heyvanlar onlara hücum etmək əvəzinə, onları qoruyucu dairə ilə əhatə edirlər və iti dişləri ilə düşmənləri qorxudurlar. Sonradan qurdların sayəsində sağ qalanlar qayıdıb kəndlərini bərpa edə bilirlər. O vaxtdan Qurd bu kəndin toteminə çevrilib» (Люди-волки. Каррен Боб). Rəvayət tanış gəldimi?


Ona görə də bizdən ayrılmış Sioux (Su) tayfası, bu gün ən mühüm Amerika hindu tayfalarından biridir. Onların dilində hələ də yaşayan İna (Ana) və Ate (Ata) sözlərinin mövcudluğu bizi bu məsələlərlə ciddi məşğul olmağa və araşdırmağa məcbur edir.


«The Sacred Pipe» adlı bir əsərdə Sioux qəbiləsinin uşaqlarının analarını “İna”, atalarını isə “Ate” adlandırdıqları qeyd edilir. Bundan əlavə, ABŞ-da şəxsən və iştirak edə bilərsiniz şahidi olduğumuz bir çox dini hindu toplantılarında, Baş Şaman dua edərkən “Ey Yer Ana…” və “…Ey Göy Ata…” kimi İna və Ate sözlərinin açıq-saçıq tərənnüm edildiyinin şahidi olmaq olar.


Yakima Yerli Amerikalılarının Böyük Rəisi 1915-ci ildə Veninok heç kimdən qorxmadan Amerika prezidentinə öz fikirlərini bildirərək onun üzünə demişdi: “Biz bu torpağa Gök Tanrı tərəfindən yerləşdirildik. Məni, nə bu torpaqlara başqa ölkələrdən gətiriblər, nə də özüm gəlməmişəm. Mən Gök Tanrı tərəfindənburaya özəl olaraq göndərilmişəm”.


Xristofer Kolumbdan yerli Amerika hinduları min illər əvvəl bu torpaqda yaşayıb və indi də yaşayırlar. Yerli hindular Amerikaya haradan gəldilərsə, əvvəllər inkişaf etmiş və yaşadıqları mədəniyyətin içindən gəlmişdilər. Sioux (Su) qəbiləsinin böyük rəisi Vine Deloria qeyd edib: «Əgər Amerikada universitetlər yerli amerikalılar tərəfindən idarə olunsaydılar, yerli amerikalıların Amerika qitəsində haradan gəldikləri heç şübhəsiz gün işığına çıxarılardı (Betty Ballantine-Ian Ballantine, The Native Americans, Wisconsin, 1993, s: 28).


Sioux (Su) tayfası haqqında geniş yazmağıma səbəb unudulmuş Oxot-Oğuz əlaqələrini ortaya çıxarmaqdır. Məsələn, Su tayfası — tarixi Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş ilkin etno-siyasi birliklərdən biridir.


Miladdan öncə III-minilliyin sonunda çivli yazılarda Urmiya gölü bölgəsində «Su adamların ölkəsi» barədə də danışılır. Su tayfaları Miladdan əvvəl XXI-yüzilin ikinci yarısında Mesopotomiyada hakimiyyətdə olmuş III Ur sülaləsindən asılı idi. Bunu çivi yazılarda Laqaçş canişini Urdunnanın Su xalqının ensisi olaraq təqdim edilməsi faktı da təsdiq edir. Su tayfaları m.ö 2003-cü ildə Elamlılarla birlikdə III Ur sülaləsinə qarşı hərbi hücumunda və bunun nəticəsində həmin sulalənin süqutunda da iştirak etmişdilər.


Qədim Mesopotomiya qaynaqlarında Su tayfa adı bir çox halda subar, subir, subi sozu ilə eyniləşdirilir. Hətta Assuriya charı II Sarqonun da yazılarında onlar barədə müəyyən məlumatlar verilir və bildirilir ki, «… Urartu insanlari Subi ölkəsinin əhalisini Mannalı adlandırırlar». Bu isə öz növbəsində eradan əvvəl VIII əsrdə yaranmış Azərbaycan-Manna dövlətinin bu və ya digər mənada Su tayfaları ilə muəyyən etnik bağlılıqları olduğunu göstərməkdədir.


«Komançi» adı Yuta hindularının dilində «komantsiya», yəni hərfi tərcümədə «həmişə döyüşməyə hazır olan» anlama gəlir. Daha sadə dillə desək, “düşmən”, “rəqib” deməkdir. Komançilər özlərini fərqli adlandırırlar — Numunu («əsl insanlar»). Komançilərin yaşadığı torpaqlar Komançeriya adlanırdı. Bu döyüşkən hindular daim basqın lar edirdilər.


Arktika bölgəsində yaşayan xalqların indiki dillərindən asılı olmayaraq, Yakut Türklərinin, Çukçaların (Çukçilərin), Samoyedlərin və Lapların mədəniyyətləri bir-birinin davamı olduğuna heç bir şübhə yoxdur.


Ehtimal olunur ki, Çavaş adının birbaşa olaraq “bolqardilli” türklərin bir hissəsinin etnoniminə gedib çıxır: *čōš → čowaš/čuwaš → čovaš/čuvaš. Xüsusilə, 10-cu əsr ərəb müəllifləri tərəfindən xatırlanan Savir tayfasının adı (“Suvar”, “Suvaz” və ya “Suas”) (ibn-Fadlan), Çavaş etnoniminin mənbəyi olduğu güman edilir. «Çuvaş» adı, sadəcə olaraq, bulqarların «Suvar» adının türkcə uyğunlaşması hesab olunur. Alternativ nəzəriyyəyə görə, çavaş türkcə jăvaš — «dost, mülayim», şarmăs — «döyüşkən» sözünün törəməsidir.


«Şıv» (bəzi türk xalqları üçün — «su», çuvaşların idiki ləhcəsində — «şu») suyun müasir adı, maraqlı bir faktı açmaq üçün son dərəcə zəruri açardır. Amazon hövzəsində Cənubi Amerika cəngəlliklərindən keçən müxtəlif səyahətçilər Amazon tayfaları ilə görüşəcəklərini düşünürdülər. Ancaq bu ola bilməzdi, çünki bu, «Amazonlar» (qadınlar) çayı deyil, çayın adı «Ama su» («Ama şıv») ifadəsindən gəlirdi — yəni bu, «Çayların anası» deməkdir. Bəs, ibtidai miqrantlar bu Cənubi Amerika çayının əsl əzəmətini necə müəyyən edə bilərdilər? Yer kürəsinin çayları haqqında müqayisəli məlumatları haradan əldə etmişdilər? Qədim xalqların və tayfaların Sibirdən keçərək, Amerika qitəsinə köç yolu “su” sözünün izlərində də aşikar görünür.


Mənim düşüncəmə görə oğuz, oğur və oxotların birgə yadigarı olan Çuvaş dilində “su” sözünün, “tənzimləmək” anlamında “tan” sözü var: Buna “tan tappi”, “tan şıvyo”, “tan par” söz birləşmələrində rast gəlinir. Məlum olub ki, yakutlar bu hadisəni “taan” adlandırırlar.


Qədim midiyalılar və skiflər arasında “danu” sözü elə «su» sözünü əvəz edirdi, çinlilərdə “dan” və osetinlərdə “don” çay mənasını verirdi. Taciklərdə buzlaq «yaxdon» adlanır. Verilən bütün sözlərin bir qədim kökü var. Amma Ton (Don) sözü isə suyun donma halının adını bildirir və qışda donan bütün çaylar Don adlandırıılıb. Don, Dnestr (əslində Donastra, Donasra, Donasura), Dunay (Donay), Dnepr (əslində Donapra) əski türklərdə coğrafi nomenlərdir və izahı var. Bu adlar donma halıyla yanaşı dənizə tökülmələri ilə bağlı belə adlanır.
İlkin yazılış «sağır nun» hərfiylə «TONG»dur və Alp Ər Tonga adı bu çayın şərəfinə belə adlanıb. Çüenkibu çayların hamısı onun ölkəsindən axırdı…


Görünən isə Türklüyün heç zaman solmayacaq və batmayacaq günəşidir…


ARDI VAR

Bu xəbəri paylaşın: