XVII TÜRK TARİHİ KONQRESİ. 15-17 eylul.2014/ANKARA. II.CİLT – I KLSLM ORTA ASİYA VE KAFKASİYA TARİHİ. TÜRK TARİH KURUMU. ANKARA.2018. s.33-54
Doç.Dr. Alakbar Alakbarov
(Daha önce: https://fedai.az/?p=75384)
Bunlardan öncəsi “Novqorodun” kökeni ile bağlı olan bir problemdir. “Novqorod” isminin kökeninin araşdırılmasında ise bize Pskov şehirinin isminin yorumlaması yardım edecek. Baltika kıyılarında yer alan Pskov Novqoroddan yaklaşık 210 km mesafededir. Şehirin ismi ilk kez 903 yılda Ryurikin oğlu İqora Pskovdan “Olqa isimli” gelinin getirilmisi ilə iletişimede çekilir 18 .
V.N.Tatişev ve P.İ.Şafarik “Pskov” ismini Slav «плёсо, плескати/su çilemek/», poloniyalı toponimist C.Rospondpraslav bu ismi “blьsk – блеск/parıltı”, V.P.Neroznak ise “nehrin açıq, geniş yeri “ anlamları ilə iletişime denenmişdiler 19. Bu da doğal bir proses idi, çünki panslavist çevresinde başka düşünce kabul edilmez idi. Ama bu da ilginçtir ki, Baltik denizinin ismi Ptolemeyin kronikinde “Vened denizi” gibi verilib [Ptol. III: 5, 1].
Araşdırmaçıların “Venedleri” slavlaşdırmaq girişimleri uğursuzdur, çünki Nestor Venedleri tanımır, Latın və Yunan yazarları ise “Sclavin” dedikde bu isim altında Slavları deyil işte Türk tayfalarını həyal edirdiler20. Tüm bunlar Erməni, Müslüman və Yehudi kaynakları da doğruyor. Kaynaklarda “Vened”ler (“Vexendur Bulgar Vend” Movses Xorenlide 21 , «v.n.nd.r» Hudud al-A’lemde, «w.l.n.dr» el-Мəsudide, «n.n.d.r» Qardizide, «w.n.n.tr» Yəhudi-Hazar yazışmasında) 22 Türk-Bulgarlara aid edilen bir etnik isimdir. Bu kaynaklardan göründüğü gibi, Bulgarların önde gelenı nesillerden biri “Barseli”lerdır23 ki, bu tayfanın ismi de “pişik/kedi” ailesinden olan dağ aslanı ile bağlı bir isimdir. İşte bu hayvanın görüntüsü Pskov şehirinin bayrak ve armasında eks olunub. Eğer “Pskov” isminde “-ov” (bu suffiks “Moskva” və “Kiyev” isimlerinde gözlem ediliyor – A.A.) şekilçisini Türk dillerində yer bildiren “oba” sözünü toponimik formant gibi kabul etsək ve şehirin bayrak vearmasında “pişik” suretinin eksini hesaba katsak, “Pskov” ismi “Psık(pişik)+oba”, bu zamani “Bars şehiri” gibi açıklanır. Göründüyü gibi şehirin kökeni Bulgarlar-Türklerle alakalıdır. Böylece də, eğer Pskov ismi çağdaş Rus dilinde tahrif edilmiş Türk “Pişik obası”nın eksidirsə, bu halda Novqorod isminde de bir Türk sözünün gizlenmesi sayıla bilir.
El-Mesudinin yazdığına görə Kara denizin Kuzeyinde dörd tayfa yaşıyordu: «b.c.ni / بجني» ,«b.c.q.r.d /بجغرد» ,« b.c.n.k /بجنك « и «nau.k.r.d /نوكردة« 24. Kaynakda bu tayfalar Türk tayfaları gibi gösterilse de, bazıları «nau.k.r.d /نوكردة“« lıları novqorodlu eşkiyalar -Pskovun bayrağı və gerbi “uşkuynik”lerle aynılaşdırır 25. Ayrıca şunu da not edek ki, Bulgar şehrine Novqoroda doğru bulunan yolda axan və indi “Vyatka” çağırılan nehirə tatarlar “Naukrat-su” deyorlar 26.
——————————————————————————————
18. Плоткин К. М. Древний Псков — Псков, 1997
19. Седов В.В. Топоним Псков http://arheologi.livejournal.com/116288.html
20. Алекперов Алекпер Тюрки Азербайджана. Баку. 2011. c.164
21. Хоренский Моисей. История Армении пер.Н.О.Эмина М. 1893, c. 56.
22. Hududal-A’lam…p. 165; Golden P.B. The people نوكردة // Archivum Eurasiae Medii Aevi, I, Lisse, 1975/21-37/p. 25; Kafesoglu J.
Bulgarlarin kokeni. Istanbul. 1965. s. 15
23. ИбнРустеКитабал-Алакан-Нафиса.Лейден. 1892. с. 141, 142;Hududal-A’lam. p. 162; Dmitrov D. History of the Proto-Bulgarians north and
west of the Black Sea.Sabirs, Barsils, Belendzheris, Khazars//http://protobulgarians.com
24. Macoudi Les prairies d’orII, pp. 58-59; Al-Mas’udi Murujadh-dhahab wa maadinal-djwahired.C.Pellat,
Beyrut, 1966-1970, I, pp. 235-236; Golden P.B.The peopleنوكردة // ArchivumEurasiaeMediiAevi, I, Lisse,
1975, p. 22
Böylece “Novqorod” isminde de Bulgar izləri görünüyor. Bizde ilgi uyandıran haberlerden biri de kaynaklarda Ryurikin oğlu İqorun və pskovlu Olqanın evlatı olan Svyatoslavın görüntüsüdür. Biznaslı Deacon Leo eserində Svyatoslavın görüntüsü hiç de geleneksel Slav ve Norman cizgilerine uyğun deyil. Leo Svyatoslavın görüntüsünü böylece takdim ediyor: “Onun zahiri görüntüsü böyle idi: (O) ortaboylu (idi), çok hündür, çox alçak deyildi, qalın qaşlı və açıq-mavi gözlü idi, fındıqburun, sakkalsız (idi), yuxarı dodağın üstündə kalın və cok fazla uzun kılı (var idi).Onun başı tam çıplak idi, ama onun bir terfinden bir topa saç sallanırdı – (bu) soylulukun göstergesi(dir)….“27.
Hatta en katı Slavperest araşdırmaçılar Svyatoslavın böyle görüntüsünü ne Slavlara, ne de ki Normanlara uygun olmadığını etiraf ediyorlar 28. Bu görüntülerden ise yeni soru yaranıyorr — eğər doğrudan da kabul olunduğu gibi Ryurikin oğlu İqor — Norman, Olqa ise pskovlu Slav qızı idise, onda bu görünüşü Svyatoslav kimden kazanmışdı??? Bu böyle neticelenir ki, ya İqor Norman deyil, ve ya Olqa İqora ihanet etmiştir. Ama kaynaklardan bilindiyi gibi, Olqa İqora sadık koca idi. Önemlidir ki, Svyatoslavı “Svendoslav” gibi tanıtdıran Leo kronikinde Rusları 63 dəfə İskit, 24 dəfə Ros, 23 Tavroskif və 9 dəfə Tavr adlandırır, yani burada Normanlara ve ya Slavlara hiç bir işaret yok.
Nestorun kendi tarihlerinin başlangıçını Bulgar toprağı ile bağlatısı 29 , bizanslı Leonun ise Svyatoslavın zahiri görüntüsünü boyle aydınlatması bir daha bizim Pskov və Novqorodla olan fikirlerimizi doğruluyor. Örneğin, Bulgar xanları “Listesinde” onlar “başları qırxılmış” gibi tanınır. Bulgar xanlarının başlarında urqan gibi iç içe olan uzun saç düzümüne “Hun /saç/ düzümü” 30 deniliyordu. Göründüyü gibi bu da tesadüfi değil ki, İskandinavlar Kiyevi
“Hunniqar”, yəni “Hunn şehiri” adlandırırdılar 31.
Bu ise o demektir ki, “Varyaq (Viking)” isminin Slav kökenli olması 4 hakkında düşünceler esassız olduğu gibi, onun German-İskandinav dillerindəki “var” — “and, əhdantlaşma” anlamı ile bağlatısı de doğru değil. Bu isim yazılı kaynaklarda XI yüzyıldan -YunanErmeni “Βάραγγοι/Varanq”, Arap “Varnak/Varank”, İskandinaviya “Veranq” 32 gibi kullanılır.
Bu ve analoji haberler nerdeyse onların Snorrinin “Türklend”i ile bağlı olduğunu göstermektedir. Yorumlara göre “eski Rus”. варѧзи, eski İsland Væringjar ismi üç anlamda işlenir – onlar sosyal, sosyal-etnik və etnik anlamdadır. Ama eğer biz Snorrinin Kuzey halkların dilinin Türklənd kökenli olduğunu ve İskandinavlar arasında “Siqurd (Bozqurd), Torkel, Atli” ve diğer Türk kökənli isimlerin olmasını göz önüne alsaq, bu halda İpati kronikasından ilgili bir habere de karşılaşa biliriz.
——————————————————————————————————————
25. Hududal-Alamp. 466; Минорский В.Ф. «История …» с. 151
26. НабиевР. Булгари СевернаяЕвропа. Древние связи. Издательство «Иман», 2001, c.47
27. Лев Диакон История М. 1988. с. 82;
28. Щеглов Д. Новый опыт … с 14
29. Повесть временных лет под ред. В.П. Адриановой-Перетц, Москва-Ленинград. 1950 (sonra –ПВЛ), I, с. 9-11
30. Иловайский Д.И Разыскания о начале Руси М. 1882 с. 197-198-44. Артамонов М.И. История хазар с. 155-156
31. Алексеева Т. Население древнерусских городов//Археология России. 1996. № 3. С. 56–58
32. Гедеонов С. Варяги и Русь с. 162-165
Orada yazılyor: “И възвративъся Ярославъ, и поиде к Новугороду, и посла Ярославъ за море по варяги; и приде Акунъ с варягы, и бе Акунъ слепъ, и луда … у него златомъ истыкана /Vedöndü Yaroslav (Bilge Yaroslav-A.A.) ve Novqoroda doğru gitti, ve gönderdi Yaroslav (adamlarını) denizin o biri tarafına Varyaqların yanına; ve Varyaqlarla birlikte Akun geldi, Akun kör idi, yemlesi hepsi bir arada altınla süslenmişdi» 33. Eski Rus dilinde «kü-» birleşmesi imkansız olduğu için tədqiqatçılar kesin düşünürler ki, «Akun» ismi türkcə «Ak-kün (Beyaz gün)» demekdir. Buna dayalı olaraq biz Türk dilinde «v» sesinin söz önü proteza (örneğin, Onoqur –V+onoqur, Arbak – V+/А/rbak 34, V+ar+V+ar (barbar); V+alwen /(Alban) → Almanlar Kıpçaklara Valan deyirdilər 35, «k» sesinin isd antropomorf suffiks (örneğin, Sparta-k; Mazda-k) gibi kabul etsək, bu durumda «V-ar-q/k» isminin esasını «Er/kişi/davaşçı/medyum/Allah» 36 anlamının olduğunu göryoruz. Belə şarh ise Varyaq/Vikingların sosyal statusu ile tamamen uzlaşmakdadır.
Nestor Kiyev dövletin kurulmasını 882 yılda Ryurikin komutanı Olegin ismi ile bağlıyor. Bu kişi hakkında Rus kronikilerinde olan haberler ziddiyyetlidir. Eğer GYH-de Oleg 912 yılda Kiyev etrafında gömülüp, Novqorod kronikasında Oleg Ladoqoda ölür 37. Başka kaynaklarla tesdiqlenmeyen “Kembric Listesi” gibi tanınan Yahudi kronikinde ise deyiliyor ki, herhangi bir “Hwlg/ הולג-“nın başkanlığı ile Ruslar önce Sarkela, sonra ise Bizans’a saldırı ettiler 38
.
Araşdırmaçıların çoku “Oleg” ismini İskandinav kökənli düşünüb, onu “H-(w)-l-g/kutsal, büyük” gibi şarh ediyorlar 39. Fakat Salanikde bulunan taşın üzərinde isə böyle bir yazı vardır: “Dünyanın yaratılışından 6412 (904- A.A.) Feodorun, Olgu tarxanın döneminde”. Metne göre “Olgu” orada “büyük” deməkdir40. Deyilənləri dikkate alarak deye biliyoruz ki, her üç kaynakda kullanan “Oleg/H-l-g” ismi türk “Ulug” “böyük” anlamında olan sözdür.Yahudi ikaynakında ise “Hwlg /הולג “kişi ismi değil komutanın tituludur – “ha-olg”-dur, yani Yahudi kronikinınde “Hwlg/ הולג “ sözündeki “h-“ kök ünsüzü yok, Yahudi kesinlik artiklidir (örneğin, ha-meleh /vali, sahip/), çünki Yahudi dilbilgisine görə kesinlik artikli «ha/ ה «ismin önündə kullanmır41.
.———————————————————————————————————————————————————-
33. Ипатьевская летопись. Рязань: Александрия, 2001, стр. 104 // Русские летописи. Т. 11; Варяги http://traditio-ru.org/wik
34.Хоренский Моисей. История Армении пер.Н.О.Эмина М. 1893, c.34;
35. Августи Алемань Аланы в древних и средневековых письменных источниках. Москва. Издательство «Менеджер». 2003. с. 217
36. Алекперов Алекпер. Бог-Царь/ Жрец-Воин // в сб. Tarix və onun. 2. Bakı. 1999.с.50-55
37. ПВЛ.I. c. 30, 226; Новгородская первая летопись … с. 109
38. Коковцов П.К. Еврейско-хазарская перписка. Л. 1932. с. 113-132; Golb N. Pritsak O. Khazarian and Hebrew documents of the tenth
cеntry. Ithaka-London.1982. p. 114-138; Новосельцев А.П. Хазарское государство … с. 8, 35, 216-217
39.Новосельцев А.П. Хазарское государство… с. 8, 35, 216
40.Кузьмин А.Г. Об этнической природе … с. 74; Тихомиров М.Н. Исторические связи России со славянскими странами и Византией
М. 1969
41.Новосельцев А.П. Хазарское государство… с. 137
“Rus” isminin Ros nehri ile kapatma girişimide ziddiyyetlidir. Yinə de Kiyevin başlangıc tarihinden konuşan Nestor kayd ediyor ki, «Был един народ славянский: и те славяне, которые сидели по Дунаю, покоренные уграми, и моравы, и чехи, и поляне, которых теперь называют русью» /Slav halkıbiridi: aynı Slavlar ki, Uqrlar tarafındnn tabi edilerek Dunay üzerinde oturmuşlar, ve Moravlar, və Çekler, və Polyanlar, kimler ki indi Rus adlandırırlar” 42. Haberden aydın olduğu gibi, “Rus” ismi Kiyevə sadece onun yaşadığı XII yüzyılda uyğulandı. O ki qaldı Ros nehri atrafında yaşayan nüfusa, kaynakda onlar “Rus” deyil, “porşane”, “Ros atrafında yaşayanlar” adlanır 43 . Böylece de, göründüğü gibi Nestor düşüncelerinde tutarlı değil. O “Rus” isminin gerçekte kimə sahip olduğunu gözəl bilir, fakat şartlara uyğun olaraq hedefli “Rus” isminin gerçek sahipini gizlediyor. Bu duruma yorum yapan L.N.Qumilyov kayd ediyor ki, yazar Svyatopolkun tarihçisi gibi Vladimir Monomax və YunanOrtodoks kilisenin düşmani idi 3.
Fakat Nestor artık Hristiyan rahibi olarak “Böyük Bozkırda” yaşayanlara “yazıçnik/ yanı bozkırda yaşayan ve İsaya inanmayan” gibi baxır, isme kim sahip olduğunu gözəl biliyor və bilerekden şunu gizler. Ama o dolayı olsada şunu anlatmağa çalışıyorr: «И сел Олег, княжа в Киеве… И были у него варяги, и славяне, и прочие, прозвавшиеся русью/ Ve Oleg oturaraq, Kiyevde hakimlik etti … Ve onun yanında Varyaqlar (Vikinglar), Slavlar, ve Rus adlanan diğerleri de var idi» 44.
Anlaşılır ki, Nestor’un verilinlere göre hakıkı Rus “diğerleridir” ve onları İskandinavlara ve Slavlara ait etmek olmaz!!! Bu ziddiyyetlerden de başka soru yaranıyor – neden Netsor bu kadar Slav sayılan kavimler arasında yalnız Polyanları Ruslarla aynılaşdırıyor? Belirtelim ki, Nestor Türk dilini gözəl biliyordu, örneğin o “ağaceri/ormanda yaşayan adam/” harfı tercüme ederek “drevlyane”, “bujane /Türk.buğa+an/ Slav dilində aynı anlam veren “volınyane” gibi tercüme ediyor. Nestorun yazdığından bellidir ki, Kiyev Hazarların inşa ettikleri bir şehirdir. Arkeoloqlar da tesdiqliyor ki, Kiyevdə tapılan ilk şehir soylularının mezarları İskandinavlara deyil, Türklere ait idi 45.
Kiyevin inşaatı hakkında Nestor bize iki hikayr çattırıyor: “Polyanlar ise bu zamana gibi ayrı yaşadılar ve kendi nesilleri tarafindan yönetildiler. Çünkü o kardeşlerden önce artık Polyanlar var idi ve onlar nəsilləri ilə kendi yerlerində yaşayordular … Üç abi var idi: birinin ismi Kiy, digeri Şyok, üçüncüsü Xoriv, bacıları ise Lıbed idi. Kiy şimdi Boriçyov yokuşu olan yer deyerleşmişti…
Onlar büyük kardeş için şehircik inşa ettiler və onu Kiyev ismiı ile çağırdılar ve onlar Polyan adlandırıldılar. Diğerleri ise bilmeden deyorlar ki, Kiy (salda) yükdaşıyan olub… “46. Kaynakların karşılaştırması gösteriyor ki, bu dövrde böyle hikayeler çok yayğındı 47.
——————————————————————————
42. ПВЛ, I, с. 21, 23, 218, 219
43. Агеева Р. Происхождение названий. М, 1990
44. ПВЛ. I. с. 23, 216;
45. Набиев Р.Булгар и Северная Европа. Древние связи. Издательство «Иман», 2001, c.6
46. ПВЛ. I, с. 216, 232.
47. Марр Н.Я.Книжная легенда об основании Киева на Руси и Куара в Армении. Москва.1924. c.260-282; Dmitrov D. History of the ProtoBulgarians north and west of the Black Sea.Sabirs, Barsils, Belendzheris, Khazars//http://protobulgarians.com
Devam edecek