Çində koronavirusun yayılması artıq Çin iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərir. İlk növbədə Hong Konq, Şanxay və Shenzhen birjaları virusa reaksiya göstərdi. Yanvar ayında bir çox qiymətli kağızların satışı və eniş dərəcələri qeyd edildi. Çaxnaşmanın qarşısını almaq üçün bu birjalar müvəqqəti bağlandı.
Barclays UK analitikləri, 60 milyon Çinlilər üçün karantin tətbiq olunduğunu, Wuhandakı böyük avtomobil mərkəzlərini bağladığını və Aysal Yeni il tətilini fevralın 3-dək uzatmasının «Çində, xüsusən də xidmətlər sektorundakı böyümə təzyiqini artıracağını» söylədi. ING analitiklərinin fikrincə, 2020-ci ildə ÜDM-in artımı 5,6% -ə enə bilər. Çin Elmlər Akademiyası 5% -dən aşağı düşməsini istisna etmir.
Epidemiyanın təsiri Asiya ilə dünyanın qalan ölkələri arasında ticarət və iqtisadi əlaqələrin zəifləməsi nəticəsində qlobal iqtisadiyyata təsir edəcəkdir. Fitch reytinq agentliyinin hesablamalarına görə dünya iqtisadiyyatı ÜDM-in 0.5% -dən 0.8% -ə qədər itirə bilər ki, bu da 4-6 trilyon dollara bərabərdir. Ancaq bu təxminlər viral epidemiyanın Çindən kənara çıxmayacağı ehtimalına əsaslanır. Digər ölkələrdə bir virus infeksiyası vəziyyətində, tam iqtisadi və maliyyə böhranı başlaya bilər. Çindən kənarda çaxnaşma yoxdur, ancaq bazar oyunçuları koronavirus ilə əlaqəli hadisələri yaxından izləyirlər. Bu hadisələr 2003-cü ildə başlayan və demək olar ki, qlobal iqtisadi böhrana səbəb olan bir quş qripi hadisəsini xatırladır.
Yanvarın 14-də, koronavirus epidemiyası ətrafındakı səs-küy tam sürətlə davam edərkən, ÇXR Dövlət Şurasının Baş nazirinin müavini Liu He ABŞ-a gəldi. Ertəsi gün, bir bayram atmosferində, bu Çin rəsmisi və ABŞ Prezidenti Donald Trump, iki ölkə arasında ticarət müqaviləsi çərçivəsində ilk sənəd paketini imzaladılar. Əldə olunan razılaşmalar çərçivəsində Çin iki il ərzində ABŞ-dan 200 milyard dollar dəyərində kənd təsərrüfatı məhsulları və digər mallar almalıdır və Vaşinqton Çin mallarına, o cümlədən telefonlara, oyuncaqlara və noutbuklara görə rüsumun artırılmasını ləğv etdi.
Razılaşma müvəqqətidir, amma danışıqlar davam edəcək. İkinci mərhələdə, ümumi dəyəri 250 milyard dollar olan Çindən gələn mallara 25% hal hazırda mövcud rüsumların ləğv ediləcəyi güman edilir. Hər iki tərəf 15 yanvar müqaviləsini böyük uğur kimi təqdim etdi.
Buna qədər gərgin hazırlıq işləri görülürdü. Vaşinqton uzun illərdir Pekini Çin tərəfinin valyuta dempinqi və ya valyuta manipulyasiyası ilə məşğul olmaqda günahlandırırdı. Çin həmişə məqsədyönlü şəkildə ABŞ dollarına nisbətən Çin yuanının rəqabət qabiliyyətini süni şəkildə azaldaraq, ABŞ mallarına nisbətdə Çin mallarının konkurentliyini artırırdı.
Bir neçə ildir ki, ABŞ maliyyə nazirliyi, Amerikanın əsas ticarət tərəfdaşlarının pul siyasətini qiymətləndirən, valyutalarını bilərəkdən gizlədənləri müəyyənləşdirən yarım illik xüsusi hesabatlar hazırlayırdı.
Trumpdan əvvəl Amerika prezidentləri ticarət tərəfdaşlarının valyuta manipulyasiyalarına dözərək, bir gülləylə iki quşu təqib edə bilməyəcəklərini başa düşdülər. Xarici valyuta manipulyasiyasını aradan qaldırmağa çalışsan, dolları qurban verməlisən və dünya valyutası kimi Amerika dolları zəifləməsindənsə, dolların qorunması Amerika iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini artırmaqdan daha vacibdir. Trump ilk «bir quşu» qurban vermək qərarına gəldi və ikincisini təqib etməyə başladı.
2017-2019 o, dəfələrlə bəyan edib ki, Pekin yuanı endirmək təcrübəsini dayandırmasa, Vaşinqton tədbir görəcək. Bir dəfə ABŞ prezidenti bu fikrə razı oldu: Amerikanın özü rəqiblərə qarşı valyuta müharibəsinə başlayacaq. Bu uğursuz bəyanat oldu, çünki bunun üçün ABŞ Federal Rezervini Amerika dollarına qarşı oynamağa məcbur etmək lazım idi, yəni pul sahibləri (Fed-in əsas səhmdarları) özlərini xarakiri halına gətirməli oldular. Trumpdan daha məqsədyönlü təhdidlər də var idi. Məsələn, Çin mallarına qarşı xüsusi anti-dempinq rüsumları tətbiq etmək təhlükəsi.
Pekin Vaşinqtonun təhdidlərini nəzərə almağa məcbur oldu. Yuanın dollara nisbətdə biraz dəyərləndirdi. Xüsusilə, Çin Xalq Bankının (NBK) beynəlxalq ehtiyatların dollar komponentini artırmağı dayandırması və ABŞ Xəzinədarlıq portfelinin hətta azalmasına səbəb oldu. Yuanı zəiflədən kapital ixracını məhdudlaşdırmaq üçün tədbirlər görüldü. 2019-cu ilin may ayında NBK, Çin banklarına qızıl idxal alışları üçün lisenziyalar verməyi dayandırdı, bu da ABŞ dollarına əhəmiyyətli bir əlavə tələb yaratdı. Sonda Vaşinqton Pekin həqiqətən də yuanın kursundan qəsdən imtina etməkdən çəkinməyi qəbul etməyə başladı. Belə bir tanınma olmasaydı, çətin ki, 15 yanvar tarixində ticarət sazişinə dair sənədlər imzalanardı.
İmzalanmadan bir gün əvvəl ABŞ Maliyyə Nazirliyi ticarət tərəfdaşlarının pul siyasətinə dair növbəti yarım illik hesabatı dərc etdi. İlk dəfə olaraq Çin əvvəllər həmişə fəxri birinci yeri tutan «valyuta manipulyatorları» siyahısına salınmamışdı. ABŞ-Çin ticarət və iqtisadi əlaqələrinin yeni, parlaq bir dövrünün başladığı görünürdü.
Ancaq koronavirus meydana çıxdı. Çin yuanına açıq şəkildə təsir göstərməyə başladı.
Çin valyutası bir dollar üçün 7 yuan əsas səviyyəni keçərək kəskin şəkildə zəiflədi. Yanvarın 20-də bir dollar üçün 6.86 yuan səviyyəsindən etibarən məzənnə yanvarın 30-da bir dollar üçün 7.003 yuan səviyyəsinə endi. Yuanın daha da dəyərdən düşməsi proqnozlaşdırılır və Çin mütəxəssisləri buna koronavirusun səbəb olduğunu deyirlər. Səbəbi obyektiv olduğu üçün hər kəs düşünür ki, ÇXR-nin maliyyə orqanlarının bununla əlaqəsi yoxdur.
ABŞ yuanın zəifləməsinin arxasında nəyin — virusun, yoxsa Çin hiyləgərliyinin durduğunu başa düşməyə çalışır. İkinci versiya istisna edilə bilməz.
Koronavirus Çin və ABŞ arasındakı razılaşmalar üçün ölümcül bir təhlükə yaradır.
Demək olar ki, Çin bu «virus-virus» oyunu ilə, həm Avropanı, həm də ABŞ-ı barmağına dolamağı bacardı və dediklərimizin sübutu kimi bu videonu izləməyiniz yetərlidir…
Xarici mətbuatın materialları əsasında hazırlanıb.
AVMVİB Mətbuat Xidməti