Dünyanın bir çox ölkələrində II Dünya müharibəsinin bitməsi «Qələbə günü» kimi deyil, müharibə qurbanlarını Anım günü kimi qeyd edirlər. Ruslar isə 20 milyon qurbanı unudub qondarma «Qələbəni» qeyd etməyə üstünlük verir. Nə yazıq ki, bizlər də rusların bu anti bəşəri vandallığının girovluğundan qurtula bilmirik. Bu ağır günlərdə Azərbaycan 300 min nəfər insan itirib. Talan edilib və milyonlarla insanımızın taleyinə iki qorxunc ideologiya — nasional-sosialistlərlə kommunist-sosialistlər arasında gedən bu müharibə dərin və unudulmaz yaralar vurub. Hər birini sayğıyla anırıq!..
Bu günədək gizli saxlanan itkilər haqqında «Rossiyskaya qazeta»nın bir məqaləsini sizlərə təqdim edirik!
1941-1945-ci illərdə SSRİ-də nə qədər insan həlak olub?
Müharibədən dərhal sonra Stalin bir rəqəm söylədi — 7 milyon hərbçi və mülki şəxs. Bu yalanın mənasızlığı, motivləri, heç bir şərhə yer qoymur.
Sonra müharibənin gedişinə şəxsən cavabdehlik daşımayan Xruşşov 20 milyon ölüm haqqında danışdı və artıq 1980-ci illərdə 27-28 milyon haqqında yazmağa başladılar.
Sonra itkiləri sayaraq tarixçilərin müharibəsi başladı. Mənə gələn maksimum rəqəm 40 milyona yaxındır.
General-polkovnik G.F.Krivoşeyevin başçılıq etdiyi hərbi tarixçilərin topladığı Müdafiə Nazirliyinin rəsmi rəqəmləri var.
SSRİ-nin hərbi və mülki əhalisinin ümumi itkiləri — 26.600.000 nəfərdir.
Bunlardan Qırmızı Ordunun, sərhəd və daxili qoşunların bərpa olunmaz itkiləri — 8 668 400 nəfər. Döyüş meydanında həlak olanlar (5 226 800 nəfər), yaralanmadan ölənlər (1 102 800 nəfər), eləcə də “qeyri-döyüş itkiləri” – xəstəliklərdən və bədbəxt hadisələrdən dünyasını dəyişənlər, ölüm cəzasına məhkum edilənlərdir (555,5 min nəfər. Bəlkə də sonuncu kateqoriyanı — müxtəlif hərbi cinayətlərə görə edam olunanları xüsusi olaraq ayırmamaq üçün onlar bir sütunda birləşdirilir).
Məhkumlar və itkin düşənlər haqqında da məlumatlar var.
Hətta rəsmi sənədlərə görə də burada boşluqlar mövcuddur.
Belə ki, Krivoşeyevin sözlərinə görə, 3 milyon 396 min 400 nəfər itkin düşüb və əsir götürülüb. Onlardan əsirlikdən qayıdıblar — 1.836.000, qayıtmayanlar (öldülər, mühacirət etdilər) — 1.783.300. Bu iki rəqəmi əlavə etməklə, 3.619.300 nəfər əldə etdiyini görmək asandır. Eyni tədqiqatçılar qrupuna görə, 222,900-dən çox adam tutuldu və izsiz itirildi!
Daha sonra, Rusiya Federasiyasının Müdafiə Naziri 2005-ci ildə Qələbənin 60-cı ildönümü ərəfəsində 4.559.000 nəfərin əsir götürüldüyünü söylədi. Bu rəqəm G.F.Krivoşeyevin verdiyi rəqəmdən 1.162.600 nəfər artıqdı. Bununla belə, geri qaytarıla bilməyən itkilər rəqəmi eyni zamanda əvvəlkini — 8 milyon 868 min 400 olduğunu təsdiqlədi. Deməliyəm ki, burada da dəqiqlik (100 nəfərə qədər) təbii ki, çox şübhəlidir.
Bundan əlavə, bərpası mümkün olmayan itkilərin ümumi sayına müharibənin ilk aylarının uçota alınmamış itkiləri (ölənlər, itkinlər) daxil edildi. Bu itkilər ayrı-ayrı arxiv sənədləri (o cümlədən alman sənədləri) əsasında bərpa edilib və 1162,6 min nəfər təşkil edir.
Bütün bu rəqəmləri toplayan Krivoşeyev 11.444.100 nəfər yazır — bu, bərpa olunmayan itkilərin ümumi sayıdır. Bundan əvvəl mühasirəyə alınmış və itkin düşmüşlər siyahısına salınmış şəxslərdən əsirlikdən qayıdanları (təkrar edirəm, Krivoşeyevə görə — 1 milyon 836 min nəfər) və azad edilmiş əraziyə çağırılaraq qoşunlara göndərilənləri çıxmaq lazımdır (939,700). Bütün bunlardan sonra qaytarılması mümkün olmayan hərbi itkilərin yekun rəsmi rəqəmi əldə edilir — müharibədən qayıtmayan eyni 8 868 400 nəfər.
Aydındır ki, bu rəqəmlər digər tədqiqatçılar tərəfindən mübahisə predmetidir.
Hələ də qeyri-elmi məqalə yazdığım üçün bu mübahisələrin təfərrüatlarına varmayacağam. Hər halda, uyğunsuzluq milyonlara çatır.
Məsələn, 1957-ci ildə dərc olunmuş Wehrmacht məlumatlarına görə, Şərq Cəbhəsində əsirlərin ümumi sayı 5.754.000 nəfər idi (onlardan 3.355.000 nəfəri 1941-ci ildə əsir götürülüb). Amma bu rəqəm maksimum deyil. Deməli, B. V. Sokolov alman mənbələrinə əsaslanaraq 6 milyon 300 min hərbi əsirdən danışır, onlardan 4 milyona yaxını əsirlikdə həlak olub (rəsmi məlumatlara görə — 1 783 300 nəfər). Təxminən iki yarım dəfə çox, Sokolov və digər hərbi itkiləri belə təxmin edir. Sokolovun sözlərinə görə, ölən hərbçilərin ümumi sayı 26 milyon 400 min nəfərdir. Düzdür, demək lazımdır ki, Sokolovun nəticələri, yeri gəlmişkən, peşəsi ilə ədəbiyyat tarixçisi, tez-tez sensasiyalı nəticələrə meylli olur, hərbi tarixçilər tərəfindən bu rəqəm qəti şəkildə rədd edilir. Eyni şəkildə, Poklonnaya Qoradakı Böyük Vətən Müharibəsi Muzeyində toplanmış ölən və itkin düşmüş şəxslərin elektron məlumat bazasında olan məlumatları da rədd edirlər. Bu bankda 17 milyondan çox insan haqqında məlumat var — rəsmi məlumatlardan iki dəfə çoxdur. Lakin hərbi tarixçilər bu məlumatların yanlış olduğunu deyirlər.
Digər son dərəcə ağrılı mövzu isə sovet və alman itkilərinin nisbətidir.
Həmin Sokolov yazır ki, almanlar Şərq Cəbhəsində 2 milyon 608 min insan itirdilər — Sovet ordusundan 10 dəfə az. Bu, sadəcə olaraq almanların yolunu meyitlərlə “doldurmuşuq” düsturuna uyğundur.
Bununla birlikdə, digər tarixçilər Waffen-SS və köməkçi birləşmələri (yeri gəlmişkən, bəzi mənbələrə görə bir milyona qədər sovet vətəndaşının xidmət etdiyi) nəzərə almadan yalnız Wehrmachtın özünün itkiləri olduğunu qeyd edirlər. Müharibə dövrü onlara işləyən «polisaylar» və s., o cümlədən Baltikyanı və digər milli birləşmələr). Bundan əlavə, Sovet itkilərinə bizim hərbi əsirlərimiz daxildir, alman itkilərinə isə düşərgələrdə ölən alman əsirləri (600-700 min) daxil deyil. Bundan əlavə, Almaniyanın müttəfiqlərinin Şərq Cəbhəsində 600.000-dən 1.000.000-a qədər itkisi olması qiymətləndirilir. Bu məlumatları nəzərə alsaq, Almaniyanın itkiləri demək olar ki, iki dəfə — 5 milyon nəfərə qədərdir. Eyni zamanda, sovet hərbi itkiləri «rəsmi 8.868.400 nəfər» olaraq qiymətləndirilirsə, bizim və alman itkilərinin nisbəti 10: 1 deyil, 1,5: 1 olur. Fərq 7 dəfədir! Digər tərəfdən, hərbçilərə partizan itkilərini də əlavə etsək, nisbət yenidən dəyişəcək…
62 ildən sonra İkinci Dünya Müharibəsi tarixindəki qiymətləndirmələrin «dəqiqliyi» bu gün belədir.
Və daha bir şey, son çaşqınlıq.
Hər halda, həm rəsmi məlumatlara görə, həm də digər tarixçilərə görə Sovet İttifaqının əsas itkiləri cəbhədə olmayıb. Təxminən 20 milyon — bura mülki itkilər də daxildir.
Bəs bu rəqəm nədən ibarətdir?
2 milyon — SSRİ ərazisində məhv edilmiş yəhudilər (müharibə ərəfəsində SSRİ-də yaşayan yəhudilər 5.300.000 nəfər idilər).
700 min — Leninqrad blokadasının qurbanları.
1944-cü ildə çeçen və inquşların deportasiyası zamanı 150 minə yaxın insan həlak olub.
Daha bir neçə on minlərlə (digər hesablamalara görə — 200 minə qədər) məhv edilmiş qaraçılardır.
Cəmi — təxminən 3 milyon nəfər edir.
Qalan 17 milyon haradan gəldi?
Hətta B.V. Sokolov Qulaqda ölənlərin sayını 391 min nəfər hesab edir. Müharibə illərində böyük epidemiyalar yox idi.
Bəs onda? Bombalamalar? Döyüşlər zamanı ölən mülki şəxslər? Alman repressiyaları? Bütün bunlar belə bir rəqəm verə bilərmi?
Bu sualların cavabları haradadır?