Erdoğan AYDIN
Əvvəli ötən yayınlarımızda…
Müsəlman ərəblər niyə türklərə hücum etdilər?
Ümumiyyətlə, bu tarixi bilən İslamçı dairələri müsəlman ərəblərin türklərə hücumunu onları İslam dininə dəvət etmək və bu məqsədlə zərurət olduqda İslama tabe olmağa məcbur etmək kimi şərh edirlər. Ancaq bu, yeganə səbəb deyil. Bu məsələ Zəkəriyyə Kitapçının «Yeni İslam Tarixi və Türklər» kitabında da anladılıb.
Aşağıdakı keçid eyni kitabdan bir hissədir.
Dəyişən Ərəb Cəmiyyətinin Yeni Həyat anlayışı
a) Əsgərlərin var-dövlət əldə etmələri tələbi Ərəbləri Orta Asiyanı fəth etməyə məcbur edən digər bir amil isə, müharibə edən əsgərlərin qısa müddətdə böyük var-dövlətət və sərvətə sahib olmaları idi. Məlum olur ki, sosial-iqtisadi səbəblər, sonrakı dövrlərdə də, ilk dövrlərdəki fəth hərəkətlərində çox vacib bir amil olmuşdur. Çöllərdə çətin həyat keçirən bədəvilər və digər ərəblər, İslamın ilk əsrlərində verilən yüksək maaş və qənimət səbəbiylə qısa müddətdə böyük bir sərvət və sərvət görmüşdülər. Qazilərin həyatı və həyat səviyyəsi qəfildən dəyişdi və müharibədə iştirak etməyənlərlə müqayisədə daha yaxşı və firavan həyat sürməyə başladılar. Bu ərəb bədəvilərinin vəziyyəti o dövrdə Almaniyaya eyni sosial-iqtisadi səbəblərlə işləməyə gedən Türk kəndlilərini xatırladırdı. Bu səbəbdən ərəb qəbilələri hətta müxtəlif cəbhələrdə vuruşurdular. Ömərin dövründə çox böyük qruplarla Mədinəyə gəlməyə başladılar. Sonralar bədəvi ailələri onların ardınca getdi və buna görə də Ərəbistan yarımadasından böyük bir müsəlman mühacirəti , L. Caetani’nin sözləri ilə desək, tarixdə ilk dəfə olaraq Sami irqinə məxsus ərəblərin köçü başladı. Tarixdə bəlkə də ilk dəfə olan bu Sami ərəb mühacirəti, Əməvi dövründə bütün gücü ilə davam etdi, əhəmiyyətli ərəb ailələri təkcə İranda deyil, Türküstanın Buxara, Baykent və Səmərqənd kimi bir çox böyük şəhərlərində yerləşdi. Xüsusilə, Buxaraya yerləşdirilən mühacir ərəb ailələri o qədər çox idi ki, Kuteybə b. Müslüm yaşayan ərəb əhalisi və cəmləşməkdə olanlara əsaslanaraq, bu böyük Türk şəhərini müstəmləkə etməyə çalışmış və qismən nail olmuşdu.
Ümumiyyətlə, 25-50 min arasında dəyişən bu köçlər digər tərəfdən İran və Türküstanın böyük şəhərlərini ərəb əhalisi ilə doldurmağa, digər tərəfdən bölgədə siyasi ərəb hökmranlığını asanlaşdırmağa və hətta İslam dininin inkişafına və yayılmasına kömək edirdi.
b) Dolanışıq çətinliyi müsəlman ərəbləri qonşu ölkələri fəth etməyə məcbur edən səbəblərdən biriydi və həm də Türküstanın istilasında çox yaygın bir yaşayış probleminin olması da rol oynamışdır. Əslində, əl-Məsudi tərəfindən ən gözəl kitab olaraq tövsiyə etdiyi və fəth hərəkatlarına müraciət edərək obyektiv fikirlər söyləmiş, Belazurinin «Fütuhu-l Büldan» adlı qiymətli əsərində ərəblərin yoxsulluq və məhrumiyyətlər içində yaşamaları, həyat uğrunda mübarizəyə səbəbiylə qonşu ölkələri fəth etməsini qeyd edib. Onların çətinlikləri və bu ölkələrin çox hissəsində məskunlaşdıqları barədə açıq ifadələr var.
Təbərinin anlatdıqları
Aşağıdakı keçidlər birbaşa Təbərinin təsvirindən götürülmüşdür. Tarih-i Təbəri / Cild 3 / (səh-343): «Türklərin başını gətirənlərə yüz dirhəm verəcəyəm. İndi müsəlmanlar türklərin başlarını kəsirdilər və gətirib 100 dirhəm alırdılar. Türkləri məğlub edib saysız adam öldürdülər və çoxlu mal və qənimət götürərək Mrvə döndülər. Yaz gələndə Kuteybə Xorasan şəhərinə namələr göndərdi və əsgər topladı. Sonra Talkana köç etdi. Şehrek Talkan məliyi idi. Neyzeklə müttəfiq idi. Kuteybə haqqında eşidəndə qaçdı. Kuteybə Talkana girdikdə, xalqı qılıncdan keçirmələrini əmr etdi. Qıra bildikləri qədər qırdılar. Bunun ardınca Kuteybənin əsgərləri orada saysız-hesabsız qədər adamları öldürdülər. Deyirlər ki, dörd fərsənglik bir yolun kənarlarındakı qoz ağaclarının budaqlarından çoxlu adamlar asılmışdı. Oradan köçdü. Mervalarüdə getdi. Oradakı məlik qaçdı. Kuteybə onun iki oğlunu tutandan sonra şəhər bəyləri itaət etdilər və sazişə gəldilər. Kuteybə dedi: – Vallahi əgər mənim ömrümdən üç söz söyləyəcək qədər zaman qalsaydı bunu deyərdim; «Uktülühü uktülühü uktülühü (Hamısını öldür, hamısını öldür, hamısını öldür).
Bunun üzərinə Neyzek və iki qardaşı oğlunu, biri Sol, biri Osman adında öldürüldü. Onların yanında olanların hamısını öldürdü, onlar 700 nəfər idilər. Başlarını kəsib Haccaca göndərdilər. (səh-347)
Kuteybə dəvəyə palanı olur. (səh-351) Oğurlanmış əmlakın beşdə bir hissəsini Haccaca göndərərək, Səmərqəndin fəthini elan edir. Haccac bu xəbəri eşidib sevindi. Kuteybə yenidən Mərvə tərəf döndü. Qardaşı Abdullahı Səmərqəndə göndərdi. Əsgərlərindən bir qismini onun yanında buraxdı və lazım olduğu qədər döyüş texnikası verib Abdullaha dedi: «Kafirlərin heç birini Səmərqəndə girməyə qoyma, əllərinə bir parça palçıq ver və o palçığa möhür vur».
Kuteybənin Həvarizəm şəhərinə getməsi xəbərləri
Həvarizəm meliyinin adı Çayqan idi. Havarizad adlı kiçik bir qardaşı vardı. O, Çayqan üzərində qələbə çalmış və bütün işlərini icra edirdi. Çayqanın əlində gözəl bir kəniz olduğunu və ya bir qumaş parça satın aldığını eşitsəydi dərhal adam göndərib aldırardı. Yenə eşitsəydi ki, bir kişinin gözəl qızı var, yaxud gözəl bir övrəti var, dərhal macal verməz, əllərindən alardı.
Heç kim ona qadağa qoya bilməzdi. Çayqana onunla bağlı şikayət etsələr də, ona heç nə deməzdi. Çayqan da cana doymuşdu. Bu işin bu şəkildə uzanmasına Çayqan dözmək məcburiyyətində deyildi.
Kuteybənin yanına bir adam göndərdi. Hətta Həvarizəm şəhərindən üç şəhərin kilidlərini göndərdi. Və Kuteybəyə dedi: Havarizəmə gəlsən və qardaşımı öldürsən, sənə istədiyini verərəm. Ancaq bu xəbəri heç kimə bildirmədi.
Bu xəbər Kuteybəyə çatanda, qəza vaxtı idi. Kuteybə xalqına Segat qəzasına gedəcəklərini bildirdi. Çayqanın adamını isə geri göndərdi.
Havarizada Kuteybənin Segada qəzavata getdiyini bildirdilər. O da çox sevindi. Və o öz xalqına dedi ki, bu il müharibədən əmin olun, çünki Kuteybə Segada getdi. «İşlə məşğul olaq»- dedi. Kuteybənin onun üzərinə gəldiyini bilmirdi. Bu vaxt Kuteybə, qəflətən min atlı ilə Medinet-ul Fil, Havarizəmin ən böyük və nəhəng şəhərlərindən birinə yaxınlaşdı. Çünki Havarizəm ölkəsi üç şəhərdən ibarətdir. Ondan böyüyü yoxdur. Həvarizəm sakinləri Kuteybəni görüb qorxdular. Kuteybə Çayqanın yanına gəldi. Havarizada Quteaya çatacaq bir sürprizin olacağını və dünyaya bir fəlakət verdiyini bildirdilər. Havarizad bu işin Çayqanın başının altından çıxdığını başa düşdü. Çayqanı öldürmək istədi, amma bir şans və macal tapa bilmədi. İndi danışmağa hazır olan sipahi ilə Medinetil Filə getdi. Çaygan həmin üç şəhəri Kuteybeyə verdi və özü də Kuteybenin yanına gəldi. Havarizad bu işdən təəccübləndi. Nəhayət Kuteybənin yanına bir adam göndərdi və aman istədi. Kuteybə dedi: Qardaşından aman istə, aman versə, məndən əmin ol.
Havarizad dedi:
— İndi bildim ki, ölməliyəm. Çünki qardaşıma baş əymək ölmək deməkdir. «Ölmək muti olmaqdan yaxşıdır» — dedi. Bunu deyib cəng etdi. Bir saat cəng etdikdən sonra tutuldu. Kuteybənin yanına gətirdilər. Kuteybə dedi:
-Necə görürsən özünü.
Havarizad dedi:
-Ey əmr, elə düşünmə ki, aramızda bir hökmün olması üçün onun qılınca əl atdım. İndi fürsət sizin ixtiyarınızdadır, öyünmək gərək deyil, nə istəsəniz edə bilərsiniz.
Sonra Kuteybeə əmr etdi. Onun boynunu vurdular.
Çaygan dedi:
-Ey əmir, ürəyim hələ soyumayıb.
Kuteybə dedi:
-Daha nə istəyirsən?
Çaygan dedi:
— İstəyirəm ki, onun yanında olanların hamısını öldürəsən.
Kuteybe dedi:
-İndi onları yanıma yığ, mən öldürüm.
Çayqan hamısını gətirdi. Kuteybə onları öldürdü və mallarını götürdü. Çayqan şərtə uyğun olaraq, min əsir və bir neçə min qumaş verdi. İndi Kuteybə Medinetül filə daxil olub deyilənləri Çayqandan aldı. Çayqan Kuteybədən yenə kömək istədi.
Çayqan Kuteybədən kömək istədi. Çünki Camhüd məliyi həmişə gəlib Çayqanla vuruşardı. Çayqanı çox incidirdi. Kuteybə Abdurrahmanı köməyə göndərdi. Əbdürrəhman gəlib vuruşdu və həmin məliyi öldürdü. Çaygan o yerləri fəth etdi və dörd min əsir götürdü. Kuteybə əmr etdi və hamısını öldürdülər. (Səh-349-350)
-Şaş əsgərləri gecə bizə basqın etmək istəyirlər, indi onların yolunda pusqu qurun və çıxdıqda onları yaxalarsınız. «Bu bir fəth olacaq»- dedi. Muslih b. Muslim gəldi və həmin 700 kişini üç yerə böldü.
Onlardan bir yarısını sağ tərəfinə, birini sol tərəfə qoydu və özü mərkəzdə olmaqla yolda dayandı. Gecənin yarısı keçəndə Şaşın əsgərləri çıxdı. Yolda Muslihi görəndə cəngə girdilər və iki yandan qazilər hər iki tərəfdən qurd sürüyə girdiyi kimi kafirləri tarimar etdilər.
Qazilərdə Şube adlı bahadur bir igid var idi. O özünü Şaş əsgərlərinin çoxluğuna vurdu. Onların ortasında bir məlikzadə vardı. Ona yetişib qulağının yanından qılınc çaldı. Başı top kimi yerə düşdü. Şaş əsgərləri bu əzəməti görəndə hamısı məğlub oldular. Müsəlmanlar onların ardınca düşdülər və onları öldürdülər. Onlardan çox azları sağ qala bildi. Onların çoxu Məlikzadəlr idi. Onlar zəngin libaslı və silahlı şəxslər idilər. Onların başlarını, silahlarını və paltarlarını götürdülər, Sürür və Kuteybənin yanına qayıtdılar. Ertəsi gün Kuteybə yeni cəng üçün hökm etdi. Gavrek Kuteybəyə bir adam göndərib dedi:
—Bu müharibəni ərəblərin gücü ilə edə biləcəyinizi düşünmə, bəlkə də Əcəmdən gələn mənim qardaşlarım sizə kömək edib, vuruşurlar. Əks təqdirdə ərəbləri müharibəyə göndərin. O zaman nə edəcəyimizə baxın dedi.
Kuteybə bu sözü eşitdi, qəzəbləndi və toplanmaq əmri verdi. Müsəlmanlar toplanıb kafirlərin üzərinə yürüdülər və mancanaqlar qurmağı əmr etdi və bir qala bürcünü yıxa bildilər. Müsəlmanlar dağılan yerdən hücum edərkən kafirlərdən bir bahadır ər gəlib o dəlikdə dayandı. İrəli gələnləri öldürdü. Müsəlmanlarda sərrast atıcılar çox idi. Onları çağırdı və dedi: «Sizdən kim bu şəxsi bir oxla vursa, mən ona on min dirhəm verəcəyəm». Oxatanlardan biri irəli getdi, həmin şəxsi oxla gözündən vurdu və boynundan çıxdı. Dərhal yıxıldı. Həmin şəxs Küteybəyə gəldi və on min dirhəmini (səh-351-352) götürdü.
Bu 70 illik Türk-Ərəb müharibələrinin ən əhəmiyyətli nöqtələri və nəticələri:
1- 100 mindən çox türk qətlə yetirildi.
2- 50.000-dən çox türk gənci qul və kanizan olaraq aparıldı.
3- Şəhərlər talan edildi və insanların hər şeyi qarət edildi.
4- Bütün sərvətlər və tarixi əsərlər məhv edildi, yandırıldı və dağıdıldı.
5- Dünyadakı ən böyük qırğınlardan biri olan «Talkan qırğını» nda 24 km boyunca 40.000 türkün başı kəsildi və ağaclardan asıldı. (Tarixdə buna bənzər hadisə çox az saydadır.)
6 — Eyni şəkildə, «Curcan qırğında əsir düşən 40.000 türk, çayın kənarında başı kəsilmiş, çayın suyu qandan qızarmışdı və cəsədlər yenidən ağaclardan asılmışdı.
7- «Təslim olsan bağışlanacaqsan» kəlməsi heç yerinə yetirilməyib və «şəriət söz tanımır» deyərək kişi və qadınları qılıncdan keçirmişlər.
8- Ərəblər tarixdə yaşadıqları ən böyük yağma və talandan böyük bir sərvət əldə etdilər.
9- Türklər belə vəhşilik və qəddarlığı çinlilərdən belə görməmişdilər.
10 — Bu tarixi faktlar gizli saxlanılır və «İslama təsir etməsin» deyə haqqında danışılmır.
Hətta türkçü siyasətçilər də bu məsələnin üstündən sükutla keçirlər. Ərəblərə də bundan faydalanırlar. Buna görə də buradan nəticə budur: Əslində, “Türkçü” kimi tanınanların heç biri əsil mənada TÜRKÇÜ deyildir.
Mənbə: Erdoğan AYDIN «Biz necə müsəlman olduq?»
Alıntı: Səlim Sarısoy