Dr. Ahsen BATUR
(Əvvəli: https://fedai.az/?p=50979, https://fedai.az/?p=51052, https://fedai.az/?p=51190)
Hətta Ellin mədəniyyətinin Qədim Misir və Sami mədəniyyətinin varisi olduğu fikirini müdafiə edən Herodot belə bu uğurda heç çəkinmədən karalanmıştı. «Herodots» deyirdi Armand Berardi, «bizə hər şeyin Finikyadan və Misirdən gəldiyini bihudə yerə anlatmağa çalışırdı. Biz, sevimli, yaşlı Herodots haqqında nə düşünəcəyimizi bilirik. Amma yenə də onların (Yunanların) təşkilatlarının, göreneklerinin, dinlərinin, mərasimlərinin, fikirlərinin, edebiyatlarının və bütün primitiv sivilizasiyalarının da Şərqdən alınmış olduğu kimi hörmətsizcə bir fərziyyə qarşısında, bir az da şok olaraq irəliləyirik «.
Bu xaşlamadan payını alan sadəcə Herodot deyil, George Tomson və Martin Bernal da qararalananlar sırasındaydı. Sonunda həddindən artıq Ari Modeli müdafiəçiləri, arilərin kimsədən bir şey əxz etmədiyini irəli sürəcək qədər çılgınlaşmışdılar.
Nümunə olaraq Latincadakı «lapsus qalamus» hüquq termininin əsasən ərəb dilindəki «labisa al-qalame» dən gəldiyini iddia edən misirli bir hukukçuya İtalyan həmkarının verdiyi cavab :»Latın dilinin ərəb dilindən çox köhnə olduğu» şəklindəydi.
Bir başqa nümunə: loqarifm (algoritm) sözünün al-Xarazmidən gəldiyi V. Bartold tərəfindən isbat edilməsinə baxmayaraq rədd edilmişdi.
Əslində, Avropanın digər insanlardan üstün olduğu ideyası əvvəllər Monteskyö və Rousseau tərəfindən öncələr də işlənmişdi.
Bundan başqa, Avropada xortlayan irqçilik mənbələri Platona əsaslanırdı. Çünki o, Yunanıstanın coğrafi vəziyyətinə görə yunanların üstün olduğunu iddia edirdi.
İngiltərədə dərinin rənginə söykənən irqçiliyin inkişafı də köklərini yenə Üstün Ari modelindən alırdı və bu görüşə görə Arilər, digər irqləri kölələşdirməli, hətta yox etməliydi. Bu, çox «üstün olanın» «təbəəsinə» və quluna qarşı təbii haqqı sayılırdı.
Amerika hindilərinin köklü dəstəyi də bu baxımdan dəstək aldı.
Daha sonralar, eyni fikri Rusiyada Bolşevik İnqilabından sonra Markov Vtoroy təkrarlayacaq və «Kazax-Qırğızlar Çingiz və Temurun nəvələridir»-deyəcəkdi.
Bunun üçün Amerikada Qızıldərilililərə nə edilmişsə, biz də Kazax-Kırğızlara elə rəftar etməliyik»- deyəcək qədər irəli getmişdi.
Hətta GY Grumm-Grjimaylo «Zapadnaya Mongoliya i Uranhayski Kray» (Qərb Monqolustan və Uranha Bölgələri) adlı üç cildlik əsərində, Orta Asiya Türk torpaqlarının əsasən Ari torpaqları olduğunu, Ural-Altaylar arasından çıxan Türklərin Ari yurdlarını zəbt və onları yox etdiklərini irəli sürəcəkdi.
Onu ardınca irqçi Qərb də, İrqçi Ari Modelinə, Orta Asiyanın, Hindistan və ətrafıdır, əsasən Ari atalarının yurdu olduğunu irəli sürərək, buraların ələ keçirilməsinin tabe bir haqq sayıldığını ifadə edəcəkdi.
Beləliklə, Rusiya, Orta Asiyaya doğru yayılırkən, İtaliya, İngiltərə, Hollandiya və Fransa, Afrikadan İndoneziyaya doğru eyni üsulla yaymağa başladılar.
Buna «Arilərin Ata yurda dönüşü» adı verildi. 18-ci əsrdə Böyük Britaniya Sanskrit və Avropa dilləri arasında güclü bir əlaqə olmasını bəhanə edərək ingilislər Hindistana dönürdülər.
İrqçi Ari modelinin təcavüzü bunlarla sona çatmadı. Fransız İnqilabı ilə başlayan dövr xristianlığın oyanışı dövrü idi. Bundan başqa Xristianlıq Avropa tərəfindən özününküləşdirildiyi üçün, «əski» və «kafir» Türklərə qarşı xristian, avropalı və «gənc» olan yunanların mübarizəsini dəstəkləyən Ellinsevər bir hərəkat ortaya çıxdı.
Ari mədəniyyətinin cocuqları Birləşmiş Ştatlardan gələn bir qrup şagird belə, Türkləri Qərb sivilizasiyasının atası olan Ellinizmin evindən çıxarmaq üçün cəbhəyə qaçmışdılar.
Nəhayət, Aryanizm tezisinin absurdluğu, bəzi Qərb tarixçiləri və mütəfəkkirləri tərəfindən rədd edildi. Ancaq bu, bir az gec baş verdi.
Bu gecikmə, Hitlerin yəhudilərə, Slavyanlara və qaraçılara qarşı başlatdığı qırğında 6 milyon Yəhudi, 3-5 milyon Slavyan və 130-170 min arasında qaraçıların ortadan qaldırılmasına gətirib çıxardı.
Fəqət irqçi Ari modelinin əskik bir tərəfi var idi.
Çünki bu görüş, Ərəb-bərbərilərinin istilasına uğrayan İspaniya ilə Moğolların və ondan əvvəl Vareglerin işğalına məruz qalan Slavyanların kənarda qalmış Ari xalqlar olduqlarını, durağanlıklarına görə müvəqqəti bir istilaya məruz qaldıqlarını irəli sürərək, onları günahlandırırdılar; Yəhudiliyi sonradan qəbul eənləri «cüzamlılar» adlandırdıqları kimi yəhudi olanlar kimi, İspan və rusları Ari xalqının məhəllə mədəniyyətlərinin ucqar təmsilçiləri kimi qiymətləndirdilər.
Tarixlərdə xalqların köçünün Ari modeli ilə əlaqəsi
Ari modelini müdafiə edən bəzi qərb nəzəriyyəçilərinin fikrincə, Hunlar dövründək Xalqların Böyük Köçündən öncə xalqların daha böyük bir köçü olmuşdu. E. ə. III-II mininci illərdə bu köç, neolitik qövmlərin ətraflarında baş verib. 19-cu əsrdə Hind-Avropa adlı dil qrupunun üzvü olan və Volqanın o üzündən- Qərbdən köç edən heyvandarlıqüla məşğul olan qəbilələr gəlib məskunlaşdılar. Bu dalğanın köməyi ilə gələnlər Hind-Avropanın yalnız kiçik bir hissəsi idi.
Lakin qəbilələrin M.Ö. neçənci minllikdə köçmələri mübahisəlidir, sadəcə III-II. Buna görə Hind-Avropa dil qrupuan Slavyan, Alman, Rumın, İran dilində, Şimali Hindistanda və bir sıra bölgələrdə istifadə olunan dillər daxil edilir. İ. M. Dyakonova görə, bu dil ailəsi təxminən M.Ö. V minillikdə Dunay, Reyn və Volqa arasında formalaşmışdır. III Minillikdəki yüksəliş və düşmə prosesində, ilk vətənə doğru, şimal və cənub istiqamətlərində yayılmağa başlamışdı!
Yenə də, Dyakonova görə, qədim şərq sivilizasiyasından (Qafqaz və Dunay bölgəsi vasitəsiylə) heyvandarlığın inkişafı və təkərli araba yük arabalarını şərq mədəniyyətindən əxz edərək hind-avropalıların şərq köçü başladı.
Ancaq Rusiya tarixçisi, etnoloq, coğrafiyaçı və Rusiyada etnogenez, tezisinin yaradıcılarından olan L. N. Qumilyev, ilk dəfə olaraq, təkərli arabalar, yəhər, üzəngi v minik vasitələri dəstləri Hunlar və onlarla rəqabətdə olan Göktürklər tərəfindən icad edildiyini qədim mənbələr əəsasında iddia edir.
Bundan başqa, İran dilinin Qərb dilləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və hər şeydən əvvəl sintaktika bir-birindən tam fərqlidir. Əslində hindlilər və iranlılar deyirlər: «Biz əsl arilərik, avropalılar nə vaxtdan ari olmuşlar?»
Yenə iddiaya görə, Hind-Avropalı qəbilələrin, xüsusən «Yamnaya» (Pit-grave) mədəniyyətinə mənsub olan köç dalğaları tədricən şərqdən uzaqlaşdılar.
Arxeoloji qazıntılar, təkcə Qazaxıstanda deyil (bugünkü Qarakanda bölgəsi), həm Yenisey, həm də Qərbi Monqolustanda (Afanasevo mədəniyyəti) bunu göstərir. Povoljye və Qara dənizin şərqindəki ən böyük qəbilə köçəri çöldə iki yeni qəbilənin mühacirəti e.ə. 1800-1600-ci illərdə baş verdiyi aşkarlanıb.
Ardı var