İxtisarla
Nüvə yüklərinin dərinlikdə sınaqları təkcə planetin mərkəzinin heyrətamiz xüsusiyyətlərini kəşf etməyə deyil, həm də bəzi praktiki nəticələr çıxarmağa imkan verdi. Paradoksal olaraq, nüvə partlayışlarının zəlzələlərə təsir edə biləcəyi aydınlaşdı.
29 aprel 1991-ci ildə Gürcüstanda Saçxere və Çiatura bölgələrinin sərhəddində Rixter cədvəli üzrə 6,9 bal gücündə Raça-Java zəlzələsi baş verdi. Bakıda geofizika laboratoriyasına rəhbərlik edən sovet professoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Kərimov bu dağıdıcı təbiət hadisəsinin ABŞ ordusunun Fars körfəzində “Səhra tufanı” əməliyyatı zamanı əvvəllər həyata keçirdiyi kütləvi bombardmanlarla əlaqəsini sübut etdi.
Sonra ilk dəfə olaraq tamamilə fərqli ərazidə tektonik fəaliyyət nəticəsində həyəcanla yer qabığına nöqtə təsirinin mümkünlüyü məlum oldu. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, bu sahədə məqsədyönlü tədqiqatlar 90-cı illərdən iki onillik əvvəl aparılmışdır.
Novaya Zemlyadakı Quru Burun poliqonunda «Çar Bombası»nın partlaması.
Hər şey necə başladı
1971-ci ilin payızının əvvəlində ABŞ nüvə yeraltı yükünü sınaqdan keçirərək, onu Aleut adalarının bərk qranit massivlərində partladıb. Cəhənnəm cihazının gücü bir anda 5 meqaton idi! Aydınlaşdırmağa dəyər ki, vaxtilə Sovet İttifaqı 50 meqaton trotildən ibarət “Çar bombası” adlandırılan bombanı sınaqdan keçirib. Lakin Novaya Zemlyadakı “Suxoy Nos” poliqonunda baş verən partlayış yerin altında deyil, atmosferdə baş verib. Aleut adalarında aparılan sınaqlar Yerin nüvəsinə gedən elastik seysmik dalğanın yaranmasına səbəb olub. Məhz o zaman geofiziklər maraqlı məlumatlar əldə etdilər ki, bu da illər sonra səma cismimizin tam mərkəzində nüvənin və ona bitişik sektorların quruluşunu daha yaxşı başa düşməyə imkan verdi. Sonrakı tədqiqatlar zamanı professor Artyom Oqanovun bizə danışdığı seysmik dalğaların yayılmasında anomaliyalar aşkar edildi.
Geofizika tətbiqi hərbi elmə çevrilir
Nüvə yüklərinin dərinlikdə sınaqları təkcə planetin mərkəzinin heyrətamiz xüsusiyyətlərini kəşf etməyə deyil, həm də bəzi praktiki nəticələr çıxarmağa imkan verdi. Paradoksal olaraq, nüvə partlayışlarının zəlzələlərə təsir edə biləcəyi görünür.
Qəribə bir şəkildə, altmışıncı və yetmişinci illərdən sonra, fövqəldövlətlər bütün planetdə yeraltı yükləri parçalayanda, zəlzələlərin episentrləri qəfildən «üstünlük qazandı», mantiyanın yuxarı təbəqələrinə keçdi. Belə ki, 1971-ci ildən bəri yer qabığının episentri ilə 300-700 kilometr dərinlikdə silkələnməsi demək olar ki, tamamilə dayanıb. İndi bu qəbildən olan dağıdıcı hadisələrin böyük əksəriyyəti 70 kilometr və daha yuxarı məsafədən diqqət mərkəzindədir. Bənzər bir hadisə səthdə təbiət hadisələrinin dağıdıcı gücünün artmasına səbəb oldu.
Nəzəri olaraq, yeraltı nüvə partlayışları bəşəriyyət üçün başqa çox xoşagəlməz hadisələrə də səbəb ola bilər — xüsusən də Yer nüvəsinin məkan mövqeyində dəyişiklik. Aydınlaşdırmaq lazımdır ki, planetimizin nüvəsi, bu ilkin girostat istirahətdə deyil — il ərzində o, müxtəlif istiqamətlərə təxminən 200 metr sürüşür. Planetimizin ürəyinin kosmosda dislokasiyasının belə dəyişməsi bütün planetin fırlanmasının sürətlənməsinə və ya ləngiməsinə səbəb ola bilər. Ona görə də tektonik silahlardan istifadə etməzdən əvvəl bütün canlılar üçün zərərli olan bu cür təcrübələrin nəticələri barədə bir qədər düşünməyə dəyər.
Vaşinqton planeti partlatmağa hazırdır
Amerika rəhbərliyi başa düşürdü ki, tektonik və ya başqa geofiziki silahlar təkcə Amerikanın potensial rəqibinin deyil, həm də ABŞ-ın özünün yaşayış mühitini məhv edə bilər? Rəsmi cavab belədir: bəli. Yetmişinci illərin sonlarında iki fövqəldövlət planetə bu cür təsir üsullarının işlənib hazırlanmasını qadağan etmək haqqında saziş bağlamalıdır.
Buna baxmayaraq, artıq səksəninci illərin əvvəllərində Vaşinqton görkəmli geofizik Bernard C. Eastlundun rəhbərlik etdiyi HAARP proqramını (High Frequency Active Auroral Research Program — Active High-Frequency Northern Lights Research Program) açdı. Layihənin öz mərkəzləri var. Onlardan biri 10 il əvvəl Tromsoda (Norveç), ikincisi isə Alyaskada (Qaxon hərbi bazası, Ankoric şəhərindən 250 km şimal-şərqdə) yerləşirdi.
Yüksək ehtimalla, Amerika proqramının əsl və ölümcül nəticəsinin 2010-cu ildə Haitidə baş vermiş dəhşətli zəlzələ (təxminən 200 min insan öldü) olduğunu iddia etmək olar.
Həmin illərdə Venesuelanın o zamankı prezidenti Uqo Çaves Vaşinqtonu dinc əhaliyə qarşı tektonik və ya litosfer silahlarından istifadə etməkdə ittiham edirdi. O, Venesuela dövlət televiziya kanalı Vive TV-də çıxış edərək, Haiti sahillərinin gözü qarşısında fəlakət zamanı seyr edən Amerika təyyarədaşıyan gəmilərindən birinin göyərtəsində quraşdırılmış plazma generatoru barədə açıqlama vermişdi. Bu vəziyyəti araşdıran Rusiyanın nüfuzlu “Military-Industrial Courier” nəşri öz mənbələrinə istinadən təsdiqləyib ki, amerikalı dəniz piyadaları partlayış başa çatdıqdan dərhal sonra Port-o-Prinsdə şübhəli olan təbii fəlakət zamanı ölçmə aparan seysmoloqların işinə mane olmaq üçün əllərindən gələni ediblər.
«Çemberlenə cavabımız»
1991-ci ildə Bakıda geofiziklərin tektonik proseslərin mümkün idarə edilməsi problemlərinə həsr olunmuş konfransı keçirildi və ya o zaman tərtib edildiyi kimi, “zəif seysmik yataqlardan istifadə edərək zəlzələ mənbəyinə uzaqdan təsir metodu və partlayış enerjisinin ötürülməsi”. Bu elmi tədbirdə SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Aleksey Nikolayev çıxış etdi.
Görkəmli alim təsdiqlədi ki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu cür təcrübələr mümkündür və fəal şəkildə aparılır. Bu sahədə daha bir nüfuzlu mütəxəssis fizika-riyaziyyat elmləri doktoru İkram Kərimovdur. Açıq mənbələrə görə, o, Sovet İttifaqında zəif seysmik sahələrə nəzarət etməyi öyrənən ilk şəxs olub. Bakılı professorun tədqiqatında SSRİ Elmlər Akademiyasının Yerin Fizikası İnstitutunun geomorfologiya laboratoriyasının mütəxəssislərinin də əməyi böyük olmuşdur.
İstinad
İkram Kərimovun metodu (Azərbaycan Elmlər Akademiyası Seysmologiya Mərkəzinin “Vulkan” layihəsi) Kuril adalarında 15 gün ərzində baş verəcək zəlzələni, eləcə də Rumıniyada analoji təbiət hadisəsini proqnozlaşdırmağa imkan verdi. İkinci halda, xəbərdarlıq kataklizmdən 11 gün əvvəl gəldi.
Həm tektonik silahların yaradılması, həm də bu sahədə dinc inkişaf reallığı Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının vitse-prezidenti, Moskva Geoloji Kəşfiyyat İnstitutunun professoru, Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Genrix Vartanyan tərəfindən də etiraf edilib.
ABŞ-dan fərqli olaraq, Rusiya Amerikanın yolu ilə getmədi və özünün HAARP-ını yaratmadı. Əvəzində, hələ ötən əsrin yetmişinci illərində SSRİ Elmlər Akademiyasının institutlarının alimləri akademik Yevgeni Velikovun rəhbərliyi altında MHD generatorunu (pulse maqnitohidrodinamik) inkişaf etdirdilər. Məhz bu tədqiqatlar azərbaycanlı tədqiqatçı İkram Kərimovun zəlzələlərin proqnozlaşdırılması metodologiyasının əsasını təşkil etmişdir.
Quraşdırma yer qabığına təxminən 10 kilometr dərinliyə elektrik impulsu göndərir. Bundan əlavə, reseptorların yeraltı axıdılmasına cavab olaraq «əks-səda»nı tuturlar. Alınan “cavabdan” asılı olaraq, elm adamları müəyyən bir bölgədə qaçılmaz kataklizm ehtimalını proqnozlaşdıra bilərlər.
Nə hazırlamaq lazımdır
Yeni silah növləri üçün vəhşi yarışda Birləşmiş Ştatlar heç də bir yerdə dayanmaq niyyətində deyil. Məlumdur ki, Kərimovun qrupunun bəzi üzvləri — xüsusən də Azərbaycan Elmlər Akademiyası Geologiya İnstitutunun baş elmi işçisi, proqramçı Cəfər Cəfərov bu gün Cənubi Afrikada Amerika silahlarının şöhrəti naminə çalışırlar. Yaxşı, Afrikada çöl sınaqları keçirmək Haitidən daha asandır.
Bu sahədə Rusiya üçün təhlükə təəssüf ki, reallıqdır. Geniş ictimaiyyətə məlum olmayan bir hadisəni xatırlaya bilərik. 90-cı illərdə gənc Rusiya Federasiyası üçün dəhşətli olan ABŞ nüvə sınaqlarına nəzarət etmək üçün ölkəmizin ərazisində 30 seysmik stansiya quraşdırmağı təklif edildi. Təklifi ABŞ Müdafiə Nazirliyi hazırlayıb. Altı stansiya quraşdırılıb.
Mənbə: Zvezda
Əli Nəsib Zərdabi