Məqalədə məşhur «sevgi oyunbazı» kimi öz adını xristian Don Juan adına dəyişən və ispanlar kimi ruslar arasında da məşhurlaşan Oruc bəy Bayatdan söz açılır. Bu şəxs, Madriddə Səfəvi hökmdarına səfirlik etmiş və sonra katolik inancını qəbul edərək, xristian monarxının xidmətində qalmışdı. Oruc bəy Bayat iranlı türk, yəni azərbaycanlı idi.
Hekayə uzun müddət əvvəl, XVI əsrdə baş verib. Bu əsrin sonlarında, İranda uzun müddət feodal anarxiyasından sonra, hakimiyyətin mərkəzləşməsi başlandı. Onun əsas memarı Səfəvi şiə dini təriqətin rəhbəri olan komandan Şah İsmayıl idi. O, sünnilikdən üz döndərdiklərinə görə Osmanlılar tərəfindən şərqə qovulan Anadolu Türklərinin birliyinə güvənirdi. Qərbdəki sünnilər ilə Şərqdəki şiələr arasında şiddətli bir mübarizə gedirdi.
Osmanlı İmperiyası ilə Səfəvi imperiyası arasındakı müharibələrin sonu görünmürdü. Türklər ordunun modernləşməsinə daha erkən başladıqlarına görə iranlılar onlara qarşı mübarizədə çətin anlar yaşayırdılar. Öz ordusunun çatışmazlıqlarını anlayan Şah Abbas, Osmanlıların digər əsas rəqibləri — o dövrdə Avropanın yarısını idarə edən İspan krallarına səfirlər göndərməyə qərar verdi.
Məqsədə çatmaq üçün iranlılar uzun bir yol qət etdilər: Xəzər dənizini bir gəmidə keçdilər (bu gəmi Həştərxanın yaxınlığında batdı), sonra Volqanın yuxarı hissəsinə qalxdılar və oradan Moskvaya getdilər. Boris Qodunovun qonaqpərvərliyi və uzun müddət yağan qar səbəbindən 5 ay burada qaldılar.
Sonra yolları Arxangelskə, oradan da dəniz yolu ilə Elba çayına və Almaniyadan keçərək İtaliyaya çatdılar, burada Papa razılıq verməyi qəbul etdi. Bundan sonra onların yolları Genuyadan o dövrdə kral iqamətgahı olan İspaniyanın Valladolid şəhərinə düşdü.
Ziyarət etdikləri hər dünyəvi və mənəvi liderlə birlikdə Şah Abbasın səfirləri osmanlılara qarşı ortaq mübarizə barədə danışıqlar aparırdılar. Lakin bunlardan ən başlıcası (və ən böyük hərbi qüvvələrə sahib olması baxımından), məhz İspaniya monarxı idi.
III Filip məsələlərini təxirə salmadı və dərhal bu müsəlman həmkarı ilə ittifaq müqaviləsi imzaladı. Və sonra kralın iştirakıyla şənliklər başladı. Dörd səfir, nəcib ailədən olan bu 4 nəfər türk, öz missiyalarının yerinə yetirildiklərinə görə sevinclə bu əyləncələrə qoşuldular.
Fərqli ölkələrin mənbələrindən bir məsələyə aid müxtəlif baxışlar var. Lakin mahiyyət eynidir: səfirlik katiblərindən üç nəfəri katolikliyə keçməyə qərar veriblər. Bu, yəqin ki, iranlıların orada oxuduqları bir dini kitabın təsiri altında baş vermişdi. Katolikliyi qəbul etdikləri mərasimdə İspaniya kralı və kraliçası onların xaç ataları oldular.
Şah Abbasın elçilərinin başçısı Hüseyn Əli Bayat, bu hərəkətə görə, öz qohumu və tabeliyində olan 2 nəfəri ölümlə hədələdi. Ancaq yad bir ölkədə bu vədini yerinə yetirmək imkanı yox idi. Sonda, Afrikadan yan keçərək İrana yollanan bir gəmiylə geri döndü.
Yoldaşları isə İspan monarxının xidmətində qaldılar. Onlardan ən məşhuru, xristian olduqdan sonra Don Juan adını almış şəxsdir (vəftizdən əvvəl adı Oruc bəy Bayat idi). Çox savadlı, amma çox çılğın bir adam idi. Hələ Romada olarkən, onların hədiyyələrini oğurlamaqda günahlandırdıqları ingilis diplomatı Entoni Şorley ilə mübahisə etmişdi.
Hüseyn Əli Bayat əgər bu ittihamı sübuta yetirməsəydi Şah Abbas tərəfindən sərt şəkildə cəzalandırılacaqdı.
Vəftizdən sonra Don Juan səfirlikdəki keçmiş həmkarı ilə qılıncla qarşılaşdı və qalib gəldi. İspaniyadakı həyatı haqqında çox az şey məlumdur, ancaq onun qadınların sevimlisi olması barədə əfsanələr sonsuzdur. Firəng qadınlarının onunla yaxın olmaq üçün mübarizə apardıqları barədə də əhvalatlar dolaşmaqdadır. Bu gün də Don Juan deyəndə anlamın nə olduğunu hər kəs bilir. Həmçinin, vətənindəki qüvvələrin siyasi cəhətdən yerləşməsini ətraflı şəkildə izah edən bir kitab yazmağı bacardı, eyni zamanda Asiyadan Avropaya səyahətini də bu kitabda təsvir etdi. Bu kitab, Azərbaycan dilində yazılmış (sonradan tərcümə olunmuş) və çap yolu ilə nəşr olunan ilk kitabdır.
Bundan bir müddət sonra isə keçmiş dostları tərəfindən vuruldu.
Fedai.az Araşdırma Qrupu