Ölümünün ildönümündə Krımdan qul kimi getdiyi Misirdə hərbi uğurları ilə ayağa qalxan və sərhədləri Misiri və Suriyanı da əhatə edən “Türkiyə” adlı dövlət quran böyük türk sərkərdəsi Türk Məmlük Sultanı Baybarsın xatirəsini anıram. Ruhu şad, məkanı cənnət olsun!
SULTAN BAYBARS DEYİB:
“Bir vaxtlar aslanın məqsədinə mane olan şey,
Bir gün dişləri və caynaqları ilə parçalanacaq”.
Ən uca ən-Nəsr əl-Malik əl-Əli
O, Türklərin və xəzərlərin ən xeyirxah gəncidir…
(Et-Tuhfetu’l-Mulukiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye / Sultanlara Türk Dövləti Haqqında Hədiyyə (1252-1312) Müəllif: Baybars el-Mansuri, Türk Tarix Qurumunun Nəşrləri səhifəsi: 201)
Sultan Baybarsın Papa IV Klementə yazdığı məktub (1267):
«Sizə bildirdiklərimiz Tanrının əmrləridir. Bunları eşidəndə bizə itaət etmək istəsəniz, öz elçilərini bizə göndər, bilək ki, müharibəmi, yoxsa sülhmü istəyirsən. Uca Tanrının qüdrəti ilə Günəşin doğduğu yerdən batdığı yerə qədər bütün dünyada əmin-amanlıq hökm sürəcək və hədəflədiyimiz şeylər bunlar olacaq.
Tanrının əmrini eşidib anladığın zaman, əgər dinləməyə, inanmağa və düşünməyə meyl etməsəniz, «Bizim ölkəmiz uzaq, dağlarımız uca, dənizlərimiz ucsuz-bucaqsız» deyəcəksənsə, üzərimizə bir ordu göndərəcəksən.Bizim nə bacardığımızdan asılı olmayaraq, bunu edən güclü ya zəif, uzaq və ya yaxın, böyük Tanrının buyurduqlarını öz bildiyimiz kimi bilirik”.
BAYBARS ASLANI
Ən-Nəsr əl-Malik əl-Əli Əl-Məlik əl-Zahir Rüknəddin Baybars əl-Bündukdar
(Boyle, Con. A., “The Il-Khans of Persia and Christian West”, The Mongol World Empire 1206-1370, London 1977./Curt, Altınge, Mongolian Laws, trans. Çoşkun Üçok, Ankara 1967/Doğu və batının hökmdarı: Sultan Baybars/Kemal Ramazan Haykıran)
SULTAN BAYBARS KİMDİR?
Sultan Baybars 1223-cü ildə Qara dəniz sahilində doğulmuş qıpçaq türküdür. Baybars (Rukneddin Baybars el-Bendekdarî) əslən Qıpçaq türklərindəndir və Ulubarlı qrupunun Borçoğlu tayfasına mənsubdur. 1223-cü ildə Qıpçaqda anadan olmuşdur. Baybars hündürboylu, mavi gözlü və gözəl görünüşlü olmaqla yanaşı, ağlı və istedadı ilə diqqət çəkən bir şəxs kimi tanınır. Baybars Çingiz xanın nəvəsi Berkanın kürəkəni idi. Lakin bəzi rəvayətlərdə moğollarla müharibədə moğollara əsir düşdüyü, Krımda, başqa bir rəvayətdə isə Sivasdakı qul bazarında satıldığı deyilir. Daha sonra Hələbə və oradan da Şama aparılır, orada qul olaraq satıldı və Əyyubi Sultanı Məliküs-Salehin tərəfdarları tərəfindən Şamda satın alınır.
Çox ağıllı, istedadlı və cəsur bir gənc olan Baybars tezliklə İmperator Dəniz Əsgərlərinin donanma sinfinə daxil olur və qısa müddətdə orada yüksəlməyə başlayır. Xüsusilə Misir və onun ətrafında səlibçilərə qarşı döyüşlərdə iştirak edən Baybars cəsarəti və döyüş qabiliyyəti ilə qısa zamanda önə çıxır. Baybars bu hərbi hissə ilə bir çox müharibələrdə iştirak etmişdir. O, Məliküs-Salih ordusunda, xüsusilə bu torpaqlara hücum edən səlibçilərə qarşı mübarizədə iştirak etmişdir.
Sultan Baybarsın Antakya şahzadəsinə yazdığı məktub və bundan əvvəlki hadisə Baybarsın ağıllı olduğu qədər də cəsur olduğunu göstərir (Baybars 1268-ci ildə Antakyanı mühasirəyə aldı və müharibənin sonunda şəhər təslim oldu, lakin Antakya şahzadəsi Beomonda o zaman Antakyada deyildi. Bunun üzərinə Baybars şəhərin necə alındığını şahzadəyə yazmışdı və bu məktubda yazmışdı):
«Orada olub, nə etdiyimi görsəydin, kaş anan səni dünyaya gətirməsəydi»- deyərdin.
Köləlikdən sultanlığa qədər döyüşlərlə dolu böyük bir həyat yaşayan Sultan Baybars moğolların qarşısını alan şəxs kimi tarixə düşdü. Ayn Calud döyüşündə qalib gəlməkdə böyük faydalar göstərən Baybars döyüşdəki igid davranışı və qəhrəmanlığı ilə nüfuzunu artırdı. Bir müddət sonra müharibədəki uğurlarından güc alan Baybars, döyüşdən əvvəl ona vəd etdiyi Hələb naibliyini Kutuzdan istədi. Kutuz Baybarsın xahişini qəbul etmədi və bu tapşırığı özünə yaxın tapdığı başqa bir şəxsə verdi. Bunun üzərinə Baybars və dostları qiyam edərək Kutuzu öldürdülər. Xəbəri eşidən sultanın naibi onu kimin öldürdüyünü soruşdu və o, türk adət-ənənəsinə görə sultanı öldürənin taxta çıxmalı olduğunu söylədi və hamıdan əvvəl Baybarsa beyət etdi. Ondan sonra orada olanların hamısı Baybarsa beyət etdilər. Baybars sultan olduğunu elan etmək üçün dostları ilə Qahirəyə gəldi.
1260-cı il oktyabrın 26-da sultanlığını elan etdi. Baybars sultanlığının ilk illərində əzmkar fəaliyyətini davam etdirmiş, Suriyadakı üsyanları yatırdıqdan sonra dağınıq məmlükləri və türkmən oğuz tayfalarını öz ətrafına toplamışdır. Sultan Baybars sərkərdəliyi ilə yanaşı ədalətli hökmdar idi, hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra xalqın üzərinə qoyulan bütün ağır vergiləri ləğv etdi və dinindən asılı olmayaraq xalqını ədalətlə idarə etdi. Baybars dövründə türklərin hökmranlığına görə dövlətin adı Dövləti Türkiyə adlandırılmışdır.
Ruhu şad, məkanı cənnət olsun!
(Mask: Sultan Baybars)
TÜRK BİLGƏLİYİ
Türkoloq Fatih Mehmet Yiğit