Xakasiya təkcə özünəməxsus gözəl təbiəti ilə deyil, həm də qədim sivilizasiyaların inkişafının baş verdiyi yer kimi məşhurdur. Eradan əvvəl Xakasiya ərazisində insanlar məskunlaşmışdı. Bunu bu ərazidə yerləşən çoxəsrlik mədəniyyət və tarixi abidələr, o cümlədən qədim qalalar, məqbərələr, nekropollar, karxanalar, kurqanlar sübut edir.
Tarix
Qalan tarixi abidələr sayəsində bir çox əsrlər əvvəl müxtəlif dövrlərin və sivilizasiyaların olduğunu öyrənə bilərsiniz. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi arxeoloji abidələrin yaşı təxminən beş min ildir.
Asiyanın mərkəzində, Sayano-Altay dağlarında yerləşən Xakasiyada, alimlərin fikrincə, məskunlaşma təxminən 300 min il əvvəl yaranmağa başlayıb. Xakass-Minusinsk hövzəsi bölgəsi ilk məskunlaşma əraziləri idi.
Şirinski rayonundakı İtkol II qəbrinin 22 nömrəli kurqanının və Xakasiya Respublikasının Ust-Abakanski rayonundakı Numaxır qəbrinin 10 nömrəli kurqanının qazıntıları.
Əsrlər boyu Xakasiya bir çox mədəniyyətlərin, o cümlədən İran, Fin-uqor, qədim türk mədəniyyətlərinin tarixi inkişafının baş verdiyi ərazi olmuşdur.
Tarixi sənədlər sübut edir ki, qədim Xakasiya ərazisində müxtəlif xalqların nümayəndələri arasında müharibələr olub. Belə ki, Cənubi Sibir və qədim Çin xalqları arasında tez-tez çəkişmələrin baş verdiyi məlumdur.
Lakin dinc dövrdə xalqlar arasında ticarət və mədəni mübadilə fəal inkişaf edirdi. Xakasiyada təkcə Çinlə deyil, Monqolustan, Hindistan və Tibetlə də karvan yollarının yaradılması buna sübutdur. Məşhur İpək Yolunun qollarından birinin Xakasiya ərazisindən keçdiyi məlumdur. Beləliklə, Xakasiya Tuva ilə bağlı idi.
Cənub tərəfdə Xakasiya dövləti daim monqollar tərəfindən sıxışdırılıb. Bu səbəbdən 13-cü əsrdə (1293) yıxılıb. Monqolların müasir Xakasiya ərazisinə gəlişi feodal dövlətin parçalanmasına səbəb oldu. Bunun fonunda, 17-ci əsrə yaxın kiçik feodal knyazlıqları (ulusları) yarandı ki, onların arasında Altyr, Altısar, Tubinski və Ezerski ulusları da var idi. Ayrı-ayrı uluslar uzun müddət vahid ittifaqda birləşmədilər. İdarə heyəti hakim ailənin şahzadələrinin əlində idi.
Rusiya işğalı
Qurd və maral qayaüstü rəsm 
Xakasiya tarixində 1707-ci ildə Rusiyanın tərkibinə daxil olması ili sayılır (Rus mənbələri ənənəvi olaraq bu işğalı Rusiyaya birləşmə» kimi * təqdim edir). «Bu hadisə Xakasiya torpaqlarında ilk həbsxana yarandıqdan sonra baş verdi. Daha sonra bu ərazidə daha bir Sayan həbsxanası tikildi. Bu, Xakasiyada nəhayət rusların möhkəmlənməsinə kömək etdi. Bu dövrdə bu diyarda maldarlıq, ovçuluq və xəz ticarəti tədricən inkişaf etmişdir.
XX əsr Xakasiyanın sənaye inkişafı dövrü oldu. Məhz bu zaman o, aqrar rayondan yaxşı inkişaf etmiş sənaye rayonuna çevrildi. Bundan əlavə, 1930-cu ildə Xakas Muxtar Vilayəti yarandı. 1991-ci ildən isə Xakasiya respublikaya çevrilib.
Mənbə: Это Сибирь!
