Əmir Teymur — “Erməniləri (Haylar) bir millət kimi yer üzündən silmədiyim üçün gələcək xalqlar ya məni alqışlayacaq, ya da ki, lənətləyəcək”.
Tatsit (Roma tarixçisi) — “Bu xalq xasiyyətinə, istərsə də coğrafi vəziyyətinə görə qədimdən ikiüzlü və riyakardır. Bunlar daim romalılara nifrətdən, parfiyalılara isə həsəddən az qala partlayırlar”.
Vilson (İngilis səyyahı) — “Ermənilər acgöz və tamahkardırlar, fitnəkar və araqarışdırandırlar, heç kəsi bəyənmirlər. Onlar xırda bir işi şişirtməkdə istedad sahibidirlər, intriqa yaratmağı sevirlər”.
İ.Dyakonov (Rus alimi) — “Qədim “hay”lar təqribən bizim eradan əvvəl 1-ci minillikdə Fərat çayının yuxarı vadisində vəhşi təbiətli “nair”lər kimi meydana gəlmişlər”.
Maqde Neqma (tarixçi alimin “Armeniya” əsərindən) — “Türkmənçay müqaviləsindən (10 fevral 1828) dərhal sonra Paskeviçin rəhbərliyi ilə İrandan 40 min erməni, 1829-cu ildə isə Türkiyədən 90 min erməni Azərbaycana gətirilmişdir. Ümumiyyətlə, 1828-1896-cı illərdə İrandan və Türkiyədən bir milyon 200 mindən artıq erməni Azərbaycana köçürülmüşdür”.
V.L.Veliçko (“Qafqaz” əsərindən) — “Erməni qadınları digər xalqlarla zorla, məcburən də olsa, əlaqədə olmuşlar. Dövlətini və şərəfini çoxdan itirmiş erməni qadınları ilə münasibətdə İran əsgərləri, türklər, gürcülər və dağlılar, görünür, heç bir ədəb-ərkan gözləməmişlər. Bu səbəbdən ermənilərin damarından hər cür qan axır”.
Fridrix Engels — “Erməni qul və kənizləri, Kərinfdə Afrodita kənizləri, habelə Hindistanın məbədlərində xidmət edən dini rəqqaslar ilk fahişələr idi”.
A.Düma (Ata) (“Qafqaz səfəri” əsərindən) — “Ermənilər həmişə başqa dinə qulluq edən hökmdarların hakimiyyəti altında olmuşlar. Nəticədə öz fikir, niyyət və duyğularını gizli saxlayan, hiyləgər və kələkbaz adamlara çevrilmişlər”.
N.Qarosoyan (Kolumbiya Universitetinin professoru) — “Erməni tarixçilər Favstos Buzandatsi (5-ci əsr), Novses Xorenatsi (8-ci əsr) və başqaları Artsax haqqında həqiqətləri təhrif etmişlər”.
A.Mikoyan (22 may 1922-ci il) — “Erməni hökumətinə xidmət edən daşnak cəsuslar Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinə çalışırlar. Lakin bu, Qarabağ əhalisinin Bakı ilə bütün əlaqələrinin kəsilməsi və heç bir vaxt əlaqədə olmadığı İrəvana bağlanması demək olardı”.
Atropat (Azəri türklərin Böyük Midiya dövlətinin varisi) — Atropatena azərtürklərin Böyük Midiya dövlətinin varisi kimi Güney Azərbaycan, Quzey Azərbaycan, hazırda Kürdüstan (İranda) adlandırdıqları və s. əraziləri əhatə edirdi. Hökmdar Atropatı (412-318) Batıda və doğuda mahır ovçu, həm də at həvəskarı kimi tanıyırdılar. Onun Tuma adlı dilboz cinsli atı vardı ki, həyatının bir parçası idi. Bunu demək kifayətdir ki, o, atına qulluqlarından narazı qaldığı üçün 8 mehtər dəyişmiş, 9-cu atabaxanı Qazakaya çörəkpulu qazanmağa gələn aşağı Dəcləaltılı hayklar arasından seçmişdi. Mehtər qoca Karo adlı ahıl kişi idi. Təsadüf belə gətirdi ki, bir gün gözlənilmədən Misirin Luksor şəhərindən əsilzadə yunan hərbçilərindən biri Tarikos hökmdara qonaq gəldi. Üç günlük saray ziyafətlərindən sonra ova çıxmağa hazırlaşan qonaqlar və saray xidmətçiləri səhər erkən meydana yığışmışdılar. Günorta vaxtı meşə talasında qıvraqlığını itirməmiş qoca hökmdar dilboz Tumasının belinə sıçrayanda atın narahat olduğunu hiss edib yerə düşdü. Atın qarnı şişmiş, ayaq üstə duruşu çətinləşmişdi. Bir azdan atın qarnı işlədi və at yerə yıxıldı. Qonaqların gülüşləri altında pərt olmuş Atropat atı dəyişdi və ovu həvəssiz sona yetirdikdən sonra şər qarışanda saraya döndü. Elə ilk dindirmə göstərdi ki, ovdakı biyabırçılıq qoca hayk (erməni) mehtərin ağasına düşmənçilik hissindən doğan bir mənfur hiylə və cinayətdir. O, səhər alatoranlığında atı xeyli çapmış, bol arpa ilə yemləmiş, soyuq bulaq suyu ilə sulamış, tərli atı ov xəttinə çıxarmışdı. Qaraçı gəlmə hindlilərdən törəmiş nairi xətəkarı böyük bir ölkənin öndərini rüsvay etməklə əcdadlarının çirkin mənəviyyatlarını təkrarladığı üçün cəllad baltası altına göndərildi. Pərişanlıq yaradan bu xəbis olay miladdan qabaq 377-ci ilin 27-si sentyabrda baş vermişdir. Elə ona görə də özünü təmiz qanlı türk sayan cavanlarımız murdar qanlardan özünü və millətini qorumalıdır.
Uzun Həsən — Ağqoyunlu dövlətinin (1370-1503) azman hökmdarlarından olan Uzun Həsən (Hakimiyyət illəri 1453-78) Güney Azərbaycan, indi Ermənistan deyilən Oğuz torpaqları, Batı, İran, İraq, doğu Gürcüstan olmaqla məmləkətin sülalə başçısıydı.
Uzun Həsən ölümündən bir il öncə Gürcüstana həmlə etmiş, baş kəndi Təbriz şəhərinə zəfərlə qayıdan günü hakimi 6-cı Baqratla Tiflisdə apardığı ayaqüstü danışıqları rəsmiləşdirmək ehtiyacı duyaraq, hüquqşünaslarını yanına çağırdı və dünənki rəqiblərinə göndərəcəyi sülh müqaviləsi şərtlərini tərtib etməyi tapşırdı. Sarayın baş mirzəsi, üç Qafqaz dillərini yaxşı bilən gümrülü Hayk Ovakimə tapşırdı ki, müqavilə mətnini iki dildə — Azərbaycan və georgi dillərində tərtib etsin, baxmayaraq ki, Tiflis sarayında azərtürkcəni yaxşı bilirdilər. Üstündən 20 gün keçməmiş Uzun Həsən artıq Ovakimi saray zirzəmisində dindirirdi. Sən demə, hökmdarın gələcəkdə hakim olacaq Şahzadə oğlu Yaqub atasından gizli xırda kəşviyyat və əks-kəşviyyat dəstəsi saxlayırmış. Bu qurumun biliklərinə nəzərən, Ovakimin yazdığı müqavilə mətninin gürcücəsində azərtürkcəyə uyğun gəlməyən bir vacib ifadə buraxılmış, başqa sözlə, diplomatik göndərişin siyasi ruhu ağqoyunluların zərərinə təhrifə məruz qalmışdır. “Doğu Gürcüstan torpaqları qanuni şəkildə əbədi olaraq Azərbaycan Ağqoyunlular dövlətinin tərkibində qalacaqdır” cümləsində “əbədi olaraq” ifadəsi gürcü mətnində öz yerini tapmamış, gələcək azəritürk nəsillərinə baş ağrısı verəcək Hayk təxribat əməli törənmiş, dolayısıyla, qələbənin müvəqqəti olması şəraiti yaradılmışdı. Hadisəni 1477-ci ilin 27 sentyabrında törətmiş Azərbaycanın quzey Batısındakı Gümrü şəhər sakini, Təbriz sarayının baş mirzəsi Ovakim asılmaq cəzasıyla məhkumlandı. Sahibinə qarşı düşmənçiliklə məşğul olan Hayk gədəsi şərəfsiz ölümüylə öz soyunun kimliyini bir daha bütün dünyaya məlum etdi. Çox təəssüflər olsun ki, indi də bəzilərimiz ermənilərin başımıza gətirdiklərindən dərs almırıq, tarixi düşmənçiliyi yaddan çıxarırıq.
Həsən bəy Zərdabi (“Əkinçi” qəzetinin baş redaktoru) — Məlum olduğu kimi, 1875-ci ilin fevral ayında Azərbaycan türkcəsində ilk qəzet – “Əkinçi” nəşrə başladı. Öz soyumuzdan yığıcı mürəttib tapa bilmədiyindən Zərdabi Bakıda yaşayan, öncə Tiflisdə haykca (ermənicə) çıxan “Mşak” qəzetində işləmiş Aşot Minasyanı qəzetə dəvət etdi. Az keçməmiş “Əkinçi”nin nüfuzu böyüdü və qabaqcıl ziyalıları ətrafına toplamağı bacardı. M.F.Axundov, S.Ə.Şirvani, Əsgər Ağa Adıgözəlli və onlarca digər ziyalılarımız əkinçinin səhifələrində öz yazılarını həyat işığına çıxardılar. Əslən şamaxılı olan bir nəfərin yazısı hər şeyi alt-üst etdi. O, yazırdı ki, “bizim millətin nicat yolu oxumaqdadır, zira oxumaq və yenə də oxumaq bizi azad üfüqlərə apara bilər”. Elə ki bu yazı işıq üzü gördü, mürəttib Minasyan heç kəsə bir söz demədən Bakı general-qubernatorunun yanına gedərək, haray-həşir saldı. Çar canişinin hayk gədəsindən bu xəbəri eşidən kimi bəyi yanına çağırdı və belə “təhlükəli” bilikləri insanlara çatdırdığına görə onu danladı və qəzetin bağlanmasıyla hədələdi. Görün xalqımızın elmə, təhsilə həvəsini ifadə edən quruca bir fikir nankor erməni dığasını və rus qubernatorunu necə də təşvişə salmışdı. Azərbaycan türklərini savadsız kütlə kimi görmək istəyən çarizm, əl köpəkləri olan bədnam gəlmə hayk düşmənlərimizlə dil-boğaza qoymayaraq, bizə cəhalət taleyi hazırlamışlar. Mövqeyindən dönməyən Həsən bəy Zərdabi qubernatorun otağından çıxıb iş yerinə gələnəcən qəzetin bağlanmasına dair əmr artıq imzalanmışdır. Yediyi çörəyinə bıçaq sancan xain Minasyan bu satqınlığı 1877-ci ilin 27-si sentyabrında törətmiş, elə həmin gün də “Əkinçi” qəzeti bağladılmışdı.
“Qabusnamə”-XII əsrin yadigarı — “Qabusnamə”də göstərilir ki, “ermənilərin eyibləri-bədfel, kündəbədən, oğru, gözügötürməyən, bir ayağı qaçmaqda olan, əmrə baxmayan, yersiz hay-küy salan, vəfasız, riyakar, söyüş söyən, ürəyi xıltlı, ağasına düşmənçilikdir. Ümumiyyətlə, onlar başdan-ayağa müsbətdən çox mənfiyə yaxındırlar”.
Adam Mets (İsveçrə şərqşünası) — Ermənilər ağ dərili qulların ən pisidir. Onların abırları yoxdur. Onlar yalnız dəyənək və qorxu altında yaxşı işləyirlər”.
A.Frenkel — ermənilər haqqında demişdir: — Elə bil hər şeyə təmənnalı yanaşma, çəkişmə, ziddiyyət, əhdipozma, satqınlıq, yarınmaq bu qurumun başlıca milli xüsusiyyətləridir. Bu keyfiyyətlərinə görə də erməni xalqı həmişə hakim xalqla assimilyasiyaya meyil etmiş, şəxsi maddi mənafeyi naminə əldə alət olmağa, qulluq göstərməyə can atmışdır”.
Lord Kerzonla Lloyd Corcun mübahisəsi:
Lord Kerzon — “Türkiyə müsəlmanları ilə digər Şərq ölkələrinin müsəlmanları arasında bir zolaq yaratmaq zəruridir. Belə bir zolaq yeni erməni dövləti formasında xristian icması ola bilər”.
Lloyd Corc: … Mən belə düşünürəm ki, “böyük Ermənistan” yaradılması Hindistan və bütün dünya müsəlmanları arasında arzuolunmaz əhval-ruhiyyə doğuracaqdır. Bundan başqa, bu, etnik prinsipə zidd olardı”. (L. Corc “Pravda o mirnıx pereqovorax”, 1957, T.2, 427-438).
Adam Mixnik (məşhur polyak tarixçisi və hüquqşünası) — “…ötmüş dövrlərin iblisləri tədricən meydana çıxır, yenidən şovinizm, populizm və dözülməzlik özünü göstərir. Lakin indiki halda “böyük Ermənistan” ideyası nəinki özünü göstərir, əksinə yenidən qüvvətlənir və bu ideyanın həyata keçirilməsinə cəhd edilir. O dövrdə Qars və Araz-Türk Respublikalarının məhv edilməsi, qanuni Azərbaycan torpaqlarının qoparılması uğrunda mübarizəsində olduğu kimi siyasi yalan, böhtan, ikiüzlülük, alçaqlıq və məkrə əl atan erməni şovinistləri indi də elə həmin himayədarlarına arxalanaraq tarixin yeni bir mərhələsində köhnə, naftalin iyi verən səbəblərdən Azərbaycanla misli görünməmiş münaqişəni genişləndirmişlər”.
A.S.Qriboyedovun rus imperatoruna məktubundan: “Əlahəzrət, ermənilərin mərkəzi rus torpaqlarında məskunlaşmasına icazə verməyin! Onlar elə tayfadırlar ki, həmin yerlərdə bir neçə on il yaşadıqdan sonra dünyaya hay-küy salaraq bura bizim qədim dədə-baba torpaqlarımızdır deyəcəklər”.
Akademik N. Y. Marr — VI əsrdə yaşamış erməni müəllifi Zelob Qlakin əsərinə əsaslanıb yazır ki, “ermənilərin kökü Hindistandan bu vadiyə gəlib çıxan (Fərat çayının Suriyaya aid olan hissəsinə) qaraçıların bir qolu olmuşlar”.(Respublika)
(davamı növbəti saylarımızda)
