1971-ci ildə ABŞ maliyyə naziri demişdi: “Dollar valyuta kimi bizimdi, amma problemi sizindi”.
Artıq dollar valyuta kii öz etibarını itirib. 100 dollarlıq əskinas bu gün cəmi 3 sentlik kağız parçasından qeyri bir şey deyil. Deyə bilərik ki, artıq dollar əskinasları belə, borcla çap edilir. Bu gün dünya maliyyə dövriyyəsində 972 mlrd. dollar iştirak edir. ABŞ ÜDM-də 17,4 trilyon dolları da əlavə etsək, gülməli bir mənzərə ilə üzləşərik. 8133.5 ton qızılın qiyməti neçəyədir? Bəziləri dolların dayanıqlılığını ABŞ-ın güclü sənaye və kənd təsərrüfatı ölkəsi olmasında görür.
Qərbli qiymətli metallar üzrə ekspert Ronan Manley deyib ki, Rusiya və Çin birlikdə işləmək qərarına gəlsələr, ABŞ iqtisadiyyatına ciddi ziyan vura bilərlər.
ABŞ dünyanın iqtisadi modelinin formalaşmasında çox mühüm fiqurdur. Axı dollar bazarların aslan payını təmin edir və neft ehtiyatlarının çıxarılması ilə dəstəklənir. Bununla belə, vəziyyət tezliklə kəskin şəkildə dəyişə bilər və dollar artıq dünyanı idarə etməyəcək, deyə Ronan Manley deyir. Hazırda dünya bazarlarında ABŞ dollarının təsirindən xilas olmaq üçün yeganə təsirli vasitə qızıldır. Bu, valyuta məzənnəsindən və dolların sistemdəki mövqeyindən tamamilə asılı olmayan pul aktividir.
Son illərdə Rusiya və Çində bu qiymətli metalın ehtiyatlarının əhəmiyyətli dərəcədə artması tendensiyası müşahidə olunur. Müqayisə üçün qeyd edək ki, on il əvvəl ölkələrin qızıl ehtiyatlarının ümumi dəyəri cəmi 400 ton idi. İndi bu rəqəm 3670 ton təşkil edir. Bu, yalnız rəsmi mənbələrə görə belədir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, ölkələr qızılı müxtəlif təhlükəsiz kanallar vasitəsilə alırlar. ABŞ dolları əsasən məşhur Fort Noksda saxlanılan ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin əsasını təşkil edən qızılla dəstəkləndiyi üçün Amerika dövləti üçün kifayət qədər “qaranlıq günlər” ola bilər.
Son illərdə ABŞ-ın qızıl ehtiyatlarının illər əvvəl satıldığı fikri getdikcə daha çox yayılır. Buna görə də Fort Noksda anbarda yalnız xarici qızıl (Almaniya, Fransa) var. Bu fikri amerikalıların barlarda unikal seriya nömrələrinin siyahılarını dərc etməmələri, həmçinin qızılın sahiblərinə təhvil verilməsi ilə bağlı hər hansı hərəkətlərini gizlətmələri təsdiqləyir. Belə ki, ABŞ müvafiq sorğudan sonra qızılın Almaniyaya təhvil verilməsi ilə bağlı istənilən məlumatı mümkün qədər gizlətməyə çalışıb. Qızılın ötürülməsinin uzun müddət «donmasından» sonra, nəticədə qiymətli metalın miqdarı və külçələrin seriya nömrələri sirr olaraq qaldı. Mütəxəssislər əmindirlər ki, ABŞ sadəcə olaraq gizli iqtisadi əməliyyatlarda başqasının qızılından istifadə edir, sonra isə bu faktı ictimaiyyətdən gizlətməklə digər külçələri sahiblərinə ötürür.
Hər halda ABŞ-da qiymətli metalın rəsmi yığılması təxminən 200 milyard dollar təşkil edir. Çin və Rusiya qızıllarını geri almaq qərarına gəlsə və dollar aktivlərinə qarşı çıxsa, ABŞ bu səddi keçə bilməyəcək. Təminatlı aktivlər faktiki olaraq Rusiya Federasiyası və Çinin “qızıl çəkici” ilə əzilmiş olacaq. Belə bir vəziyyətdə Fort Noks dolları çökməkdən xilas edə bilməyəcək. Axı uzun müddətdir ki, neft-dollardan asılılıqdan çıxmağa çalışan neft hasil edən ölkələr də belə güclü koalisiyaya qoşulacaqlar. ABŞ dolları demək olar ki, 70 ildir ki, qlobal iqtisadiyyatı idarə edir, lakin tezliklə de-dollarizasiya baş verə bilər. Bunun əsas tendensiyası Rusiya və Çinin qızıl ehtiyatlarının belə aktiv şəkildə artırmasıdır.
Xatırladaq ki, Fort Noks ABŞ qızıl ehtiyatı saxlandığı məkandı. 1936-cı ildə yaradılıb. Bu xəzinə dünyanın ən etibarlı xəzinəsi sayılır. Tək qapısının ağırlığı 22 tondur. Burada saxlanan qızıllar kərpic formasında olur. Ölçüləri 18-9, 2-4, 5 sm, çəkisi 400 unsiyadır (12,5 kq). 70 ölkənin ehtiyatları qismən burada saxlanılır. ABŞ-ın 8133,5 ton qızılı da buradadır. Qızıl ehtiyatının azalması dolların etibarsızlığının bir göstəricisidir.
Dollar hakimiyyətinin bitməsi üfiqlərdədir. Dollar erası bitmək üzrədir…
Xaqani Ədəboğlu
AVMVİB Mətbuat Xidmətinin rəhbəri